Boğaziçi Üniversitesi İktisat Kısmı Lideri Prof. Dr. Ünal Zenginobuz, 500 bin toplumsal konut projesinde, toplama çıkarma seviyesinde bile bir planlama yapılmadan yola çıkıldığının anlaşıldığını vurgulayarak, “Bir ülke iktisadının işleyişi her türlü rasyonalite bir kenara bırakılarak büsbütün bir bölümün siyasi maksatlarına nazaran yönlendirildiğinde o ülkenin duvara şiddetle çarpmaması mümkün değil” dedi.
Boğaziçi Üniversitesi’ndeki misyonundan üç ay müddetle uzaklaştırılan Prof. Dr. Zenginobuz ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– 2023-2025 devri ekonomik maksatları kapsayan Orta Vadeli Programı açıklandı. OVP’deki bu ve öbür maksatların tutturulması mümkün mü, ne cins riskler görüyorsunuz?
Hazine ve Maliye Bakanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının açıkladığı Orta Vadeli Program (OVP) dokümanı nedir, nasıl hazırlanmıştır, kim hazırlamıştır, hazırlayanların donanımı nedir, hazırlanırken bir tutarlılık korkusu güdülmüş müdür; içinde yazılan sayılar bir mana söz etmekte, iktisat bilimini bıraktım toplama çıkarma kuralları bakımından birbiriyle tutan sayılar mıdır, birbiriyle tutup tutmadığı telaşı güdülmüş müdür?
Bu sorulara olumlu yanıt vermek maalesef mümkün değil. O nedenle açıklanan OVP’nin ayrıntıları hakkında konuşmayı manalı bulmuyorum temel itibariyle. “Hakikat”ler konuşulmuyor zira iktisadın durumuyla ilgili.
Ekonomi her vakit tabiatı gereği siyasetle iç içedir. Ayrıyeten ekonomik datalar tabiatları gereği çok net değildir. Örneğin enflasyon hesabının yapılması bir dizi varsayımı gerektirir ve bu varsayımları kendi siyasi yaklaşımınıza nazaran seçmeye çalışmanız bir ölçüde anlaşılabilir. Fakat Türkiye’de bu işin ucu uygunca kaçtı. Siyasi iktidarın yürütmeyi denetim etme gücünü kullanarak şeffaflıktan uzak tekniklerle dataları kendi uygun bulduğu halde üretmeye başlamış görünmekte. Bugün TUİK’in enflasyon datalarına inanan var mı? TUİK enflasyonu ölçmeye değil, faiz sebep enflasyon sonuçtur talimatı çerçevesinde belirlemeye çalışıyor izlenimi veriyor. Yaptığı hesapları iktisatçılara göstermiyor. Alışılmış mızrak kılıfa sığmıyor. Herkes işlerini dürüstçe yapmaya çalışan iktisatçılar kümesi ENAG’ın sayılarına daha fazla güveniyor. Sonra da tutup ENAG neredeyse vatan haini ilan edilmeye çalışılıyor.
Türkiye’nin azımsanamayacak bir devlet ve bürokrasi geleneği var. Bu yapılanlar bu geleneğe, bu birikime hakaret aslında. Devletin belli bir seviyeye gelmiş olan iktisat siyasetlerine ait karar alma ve icraat yapma kapasitesi ve bürokrasisi darmadağın edilmiş, kurumsal yapılar liyakatten uzak atamalarla tahrip edilmiş durumda. Merkez Bankamız bunun en başta gelen örneği. Siyasi iktidarın iktisat siyasetlerini belirleme hakkı vardır, kendini seçen kısımlara karşı misyonudur hatta. Lakin bizde olduğu üzere bunu yer çekimini, toplama-çıkarma kurallarını yok sayarak, yalnızca iktidarınızı sürdürmeye yönelik olduğunu umduğunuz kararlarla yaparsanız, buna hükm-ü karakuşi denir. Size de yaramaz sonuç itibariyle. Tüm ülke ziyan görüyor ve daha da görecek bu yaklaşımdan. Kendi iktidarınızı sürdürmeye, yaklaşan seçimleri her ne kıymetine olursa olsun kazanmaya yönelik olarak hakikatlere yapılan müdahalelerin maliyeti hepimize çıkacak.
Bu cins bilgilerle oynama, kimsenin inanmadığı ve de ciddiye almadığı ekonomik planları tutmuş üzere göstermek için kaba güç kullanma bana Sovyetler Birliğinin ortadan kalkışını hatırlatıyor. İktidarınızı sürdürmek için ne kadar uzun müddet gizlemeye, çarpıtmaya çalışırsanız çalışın, hakikatlerin er ya da geç ortaya çıkma huyu vardır. Bunun en geçerli olduğu alan da iktisattır.
Her şeye karşın OVP ile ilgili birkaç kelam söyleyelim, sayıların üzerinden gidelim kısaca. 2023-2025 yıllarını kapsayan üç yıllık OVP periyodunda ulusal gelirin ortalama yüzde 5,5 büyüyeceği, 2025 yılının sonunda enflasyonun yüzde 9,9’a ineceği öngörülmüş. Son olarak yüzde 10,1 olarak ilan edilen dar tarifli işsizlik 2024’te yüzde 9,9 olacak denmiş. İçinde bulunduğumuz 2022 yılı sonunda 50 milyar doları bulması beklenen cari açık 2025 yılında 10 milyar dolara inecek ve 1 ABD doları da 2025 yılında ortalama 29 TL olacakmış..
Neresinden baksanız kendi içinde tutarlılığı olmayan, olsa olsa fantastik varsayımlarla rasyonalize edebileceğiniz öngörüler art geriye sıralanmış ilan edilen OVP dokümanında.
Milli gelirimiz için neden yüzde 5,5 büyüme öngörülmüş? Herhalde ekonomimizin potansiyel büyümesi o diye düşünülüyor ve daha aşağısı az görünecek. Tahrip ettiğimiz kurumsal yapılarla ve arttığına dair sağlam bir emare göremediğimiz verimlilik seviyemizle yıllık yüzde 5,5 büyüme nasıl sağlanacak? Hem de şu an resmi sayılarla bile yüzde 80’leri geçmiş olan enflasyonu da bu ortada yüzde 10’a düşüreceksiniz.. Yani enflasyonu bastırırken ekonomiyi de küçültmeyeceksiniz. Bunu nasıl yapacaksınız? Meçhul.
Herhalde faizleri sopayla bastırırız, faiz sebep enflasyon sonuç teorimiz devreye girer ve düşük faiz enflasyonu düşürür, bu ortada da düşük faizle beslenen inşaat dalımız de bizi büyütür.. Niteliği yüksek olmayan işgücümüzü istihdam edecek dal olarak da inşaat ayrıyeten işsizliğimizi de düşürür (çok da değil, iki yılda yalnızca yüzde 10.1’den yüzde 9.9’a).. Öykü bu olmalı.
HİKAYENİN GERÇEKLEŞME İHTİMALİ YOK
– Pekala kıssanın gerçekleşme ihtimali nedir?
Bu kıssanın gerçekleşme ihtimali nedir? Yoktur. İnşaat ve gibisi kesimlere dayalı bir büyüme en gelişmiş ülkelerde bile krizle sonuçlanırken bizde de çalışmayacaktır (2008’de ABD’deki konut kredisi temelli krizi, İspanya’nın ve İngiltere’nin birebir kriz sürecinde yaşadıklarını hatırlayalım).
Son 3-4 yıldır ilan edilen OVP’lerin hepsinde bir sonraki yıl bir evvelki programın büyüme ve enflasyon öngörüleri büsbütün sapıyor. Bu kurallarda OVP ilan etmeseniz daha yeterli. Pekala neden bu türlü şaşaalı bir biçimde OVP’ler ilan ediliyor?
Çünkü piyasa ekonomilerinin çalışması için ileriyi öngörmenin, yatırımcılara bununla ilgili sinyal vermenin kıymeti var; onu yerine getirecekler. Makro ekonomik istikrar çok değerli diye duyulmuş, herkes biliyor artık. Lakin iktisadın geneliyle ilgili tüm itimat sistemlerini yok ettiğiniz bir ortamda, kimin hangi liyakatle hazırladığı aşikâr olmayan bir dokümanın hiçbir inandırıcılığı yok, yararı da olmayacak. Sokaktan çevireceğiniz, ülke iktisadını biraz takip eden rastgele bir vatandaşın verebileceği sayıları alt alta koyunca yalnızca dostlar alışverişte görmüş olur. Ben akademik bir iktisatçı olmama karşın uzmanı olmadığım makro iktisat, para siyasetleri vb hususlarda laf etmeye çekinirken, aslında etmemem gerekirken; yer çekimini, toplama çıkarma kurallarını yok sayarak ülke iktisadının yönetilebileceği kanısında olanlar siyasi talimatlar doğrultusunda birtakım dokümanlar oluşturuyorlar. Denetim edilen medya yoluyla, propaganda yoluyla bu evrakın inandırıcı kılınabileceğine, iktisat siyasetlerinin yalnızca iktidarın kaba gücü fütursuzca kullanılarak uygulanabileceğine inanılıyor.
Bu gerçekleşmeyecek doğal. OVP’deki öngörüleri desteklemek yönelik olarak enflasyonla ilgili beklentiler hakkında piyasa iştirakçileri anketini ne formda yine düzenlerseniz düzenleyin iktisatta temel itimadı tesis edemediğiniz takdirde hiçbir yere varamazsınız. Merkez Bankasının 2022 Eylül Ayı Piyasa İştirakçileri Anketine nazaran iştirakçilerin yıl sonu dolar beklentisi bir evvelki ay 19,65 TL iken son ay 19,51 TL’ye düşmüş. 2022 yılı sonu için enflasyon beklentisi yüzde 70,6’dan yüzde 67,732’ye, TÜFE’de artış beklentisi 12 ay sonrası için yüzde 41,99’dan yüzde 36,73’e, 24 ay sonrası için ise yüzde 24,35’ten yüzde 20,63’e gerilemiş. Büyüme beklentileri ise 2022 sonu için bir ay evvel yüzde 3,7 iken bu ay yüzde 4,8 olmuş. Pekala nasıl ve neden olmuş bu göstergelerdeki düzgünleşme? Tıpkı bireyler mi katılmış ankete? Gelen değerlendirmeler ne biçimde katılmış ortalamalara? Bir kez inancı kaldırırsanız, yayınladığınız her bilgi için birebir inandırıcılık sorunu olacaktır. Olması da çok doğaldır, inanç bu türlü bir şeydir zira.
Halbuki Türkiye’nin bu tıp bir inancı tesis edebilecek çok güçlü makro iktisatçıları, nakdî iktisatçıları, uzmanları, bürokratları var. O denli bir takımın şu an iktisat siyasetinin belirlendiği kurumlarda barındırılmadığı, yakınından geçirilmediğini ise bilmekteyiz.
YATIRIM DÜŞÜNEN YOK
– İktisat çok sıkıntı bir periyottan geçiyor, her gün yeni tedbirler açıklanıyor, bunlar problemleri çözmeye ne derece tesir ediyor?
Herhangi bir çağdaş iktisadın işleyişi için olmazsa olmaz şart olan temel inanç ögesi Türkiye’de ortadan kalkmış durumda. Temel inançtan kasıt, özel mülkiyete dayalı bir piyasa iktisadı için olmazsa olmaz şart olan hukukun üstünlüğüne; devletin yatırımcılar olsun, müteşebbisler olsun, tüketiciler olsun piyasa aktörlerine kanun ve kurallar çerçevesinde eşit davranacağına olan inanç. Bireylerin girişimciliği ve inisiyatif ve risk alarak hareket etmelerine dayanan piyasa iktisadının, olduğu kadar yararının tezahürü için içgüdüsel hale gelmesi gerekir bu temel itimadın.
Geldiğimiz noktada temel mülkiyet hakkı konusunda bile tereddütler doğmuş durumda. Devletten, iktidardan icazet almadan iş yapabilen, yatırım düşünebilen iş insanı var mı şu an ülkemizde?
Halbuki özgür piyasa iktisadının yararlı kısmı için piyasaların işleyişine devlet müdahalesinin mümkün olduğu kadar az olması ve olduğu vakit da herkese eşit uzaklıkta yaklaşılması gerekiyor.
Şu an Türkiye’de hür piyasa şartlarının sağlanması konusunda 1980’in gerisine, 70’lere dönmüş durumdayız. Seçim öncesi büyümeyi arttırmak için talimat verilerek siyaset faizi indiriliyor; bu dövizi patlatınca ihracatçılara kazandıkları dövizin evvel yüzde 25’ini kesinlikle bozdurmaları emrediliyor, yetmiyor oran yüzde 40’a çıkarılıyor. Bankalara kredi verin, vermeyin talimatları, verilen kredilerin nasıl kullanılacağına dair bir dizi alengirli düzenlemeler, döviz çok artmasın diye bozdurtulan ihracatçı dövizlerinin art kapıdan satılması; iktisatta uygun bir haber çıksın diye BİST’i yükseltmeye yönelik manipülasyon görünümlü müdahaleler; 2022 yılının birinci yedi ayında 36 milyar doları bulan cari açığın üçte ikisi olan 24 milyar doların ülkeye nasıl girdiği aşikâr olmayan net kusur ve noksan kaleminden olması, bu dövizin bir dizi piyasa dışı ve şeffaflıktan büsbütün uzak dış siyaset hareketleriyle geldiğine dair karineler..
Bütün bu üsttekiler özgür piyasa koşullarından ne kadar uzaklaştığımızın göstergeleri.
En son örneği zamanlaması fakat içine girdiğimiz seçim periyoduyla açıklanabilecek olan 500 bin toplumsal konut projesi.
TOPLAMA ÇIKARMA SEVİYESİNDE BİLE PLAN YAPILMADI
– 500 bin toplumsal konut projesinde ne tıp eksikler riskler var?
Hangi hesapla, neye dayanarak kurgulandığı muhakkak olmayan, kimin ne kadar ödeme yapacağı ne kadar vadede faydalanacağı öngörülemeyen bir teşebbüs. İlan edildiği kadarıyla bu teşebbüsün tek somut tarafı, tıpkı düzenlemeye eklenerek çabucak satılması planlanan kamu yerleri. Derhal gelir getireceği için bütçeyi kısa vadede rahatlatacak o satış sürecinde neler yaşanacağı ise içinde bulunduğumuz güvensizlik ortamında ve siyasi kayırmacılık tezleri altında çok düşündürücü maalesef.
Benim uzmanlık alanım kamu iktisadı ve ilişkili olarak kamu maliyesi. Bu tıp bir kamu teşebbüsünün öncelikle fayda/maliyet tahlilinin yapılması, bütçe üzerindeki kısa, orta ve uzun vadeli tesirlerinden başlayarak bir dizi değerlendirilmeye tabi tutulması kamu maliyesinin abecesinde yer alan konulardır. Maalesef geldiğimiz noktada bu 500 bin toplumsal konut projesi hakkında bıraktım detaylı iktisadi tahlilleri, toplama çıkarma seviyesinde bile bir planlama yapılmadan yola çıkılmış olma ihtimali çok yüksek. İktisat siyasetleriyle ilgili tüm kararlar iktidarın önümüzdeki yıl yapılacağını umduğumuz seçimleri kazanmasına yönelik hale gelmiş durumda, göründüğü kadarıyla.
Siyaset natürel ki ekonomik kararları etkileyecektir, lakin iktisadın işleyişinin her türlü rasyonalite bir kenara bırakılarak büsbütün bir kesitini siyasi hedeflerine nazaran yönlendirilmesi sonucunda bir ülkenin duvara şiddetle çarpmaması mümkün değil.
ENFLASYONDA ÇOK MAKÛS BİR SARMALA GİRDİK
– Enflasyonda önümüzdeki devirde ne cins riskler var, nereye kadar çıkabilir, güce yakın vakitte önemli artırımlar geldi, vatandaşı nasıl günler bekliyor?
Enflasyon konusunda çok berbat bir sarmala girmiş durumdayız. Türkiye’nin 1970-2000 yılları ortasında bir türlü kurtulamadığı, vakit zaman denetimden çıkan yüksek enflasyon periyotlarını çok düzgün hatırlıyoruz. Hiçbir vakit şu anki kadar şiddetli bir enflasyon dinamiği yaşanmadı bu ülkede. Bir şey almaya gidiyorsunuz, ya da diyelim berberde saçınızı kestireceksiniz. Borcum ne diye soruyorsunuz berberinize saçınızı kestikten sonra ve merakla bekliyorsunuz; 50 TL mi diyecek, 60 TL mi diyecek, 80 TL mi diyecek diye. Hangisini söylese az mı çok mu değerlendiremeyeceksiniz! Geçen sefer kaç para verdiğinizi de unutmuş durumdasınız, her şeyin fiyatı baş döndürücü bir formda değişmiş durumda 2-3 ay içinde.
Fiyatların böylesine manasını yitirdiği bir ortamda piyasa iktisadı çalışamaz. Fiyat sistemi her şeyidir piyasa iktisadının. Neyin bedelli neyin kıymetsiz olduğunu, yatırımcıların, müteşebbislerin ne üretirse alıcı bulacağını ne üretirse bulamayacağını mal ve hizmetlerin görece fiyatları söyler size. O metrenin hakikat ölçmesi lazım ki hakikat mal ve hizmetler yanlışsız ölçülerde üretilsin, tüketilsin. Yoksa neden katlanıyoruz özel mülkiyete dayalı, kendi başına bırakıldığında büyük toplumsal eşitsizlikler üreten piyasa iktisadına? Genel fiyat seviyesinin, yani özgür piyasadaki metrenin, bozulmamasına bu kadar ehemmiyet verilmesinin nedeni budur ve nitekim çok kıymetlidir.
Türkiye şu an bir ücret-enflasyon sarmalına girmek üzeredir, hatta girmiştir bile denebilir. Çok enflasyon seçim öncesi fiyat artışlarını gerekli kılmakta, artan fiyatlar artan fiyatlarda alışverişi devam ettirmekte, artmaya devam eden fiyatlar bir cins daha fiyat artışı gerektirmekte ve seçim ortamında karşılık bularak tekrar tıpkı döngü başlamaktadır. Burada olağan ki okkanın altında kalacak olanlar sabit gelirli olup aldığı fiyatı, maaşı kendi belirlemeyen çalışanlar, emekliler olacaktır. Enflasyon yüzde 100 iken yüzde 50 artırım almanızın hiçbir manası yoktur; alım gücünüz önemli oranda azalmıştır, önemli bir artırım almış olmanıza karşın. Bu noktada resmi enflasyon sayılarının ehemmiyeti de ortaya çıkıyor doğal. Gerçekte yüzde 100’ü çok aşan enflasyonu yüzde 80 ilan etmenin yolunu bulursanız sorunu denetim altında tuttuğunuz düşünüyorsunuz, ancak olan sabit gelirliye, maaş artışı ilan edilen enflasyona bağlı olan emekliye oluyor. Natürel bir de aslında çok berbat durumda olan iktisat siyasetlere itimadı daha da aşağıya çekiyorsunuz, genel ekonomik görünüm daha da bozuluyor.
– Enflasyonla çaba için asıl atılması gereken adımlar hangileri?
Enflasyonu nasıl denetim edebileceğinizi görmek için öncelikle neden ortaya çıktığını, ekonominizin nasıl enflasyon ürettiğini âlâ teşhis etmeniz gerekmekte.
Bu mevzuda uzman değilim, fakat şu kadarını söylemek mümkün. Türkiye iktisadında üretim büyük ölçüde orta malı bakımından ithalata bağlı, o da döviz demek. Döviz kurundaki TL aleyhine bozulmalar çabucak maliyet enflasyonu olarak yansıyor ve bu kur-maliyet geçişkenliği yüksek Türkiye iktisadında. Türkiye’de enflasyonun denetim altına alınabildiği 2001 sonrası periyoda baktığınızda bunun kıymetli ölçüde düşük kur sayesinde olduğunu görmekteyiz. Düşük kur ise, ithalat bağımlılığınız sürdüğü sürece, fakat dışarıdan bol döviz girişiyle mümkün. 2000’lerin başında Türkiye’de düşük kur gerek dünyadaki likidite bolluğu gerekse Türkiye’nin o sırada uyguladığı iktisat siyasetlerinin iç ve dış yatırımcıya verdiği itimat nedeniyle mümkün olmuştu.
O siyasetlerin en temel özelliği ise, bugün büsbütün uzaklaştığımız kolay ve temel bir konu olan ciddiyet özelliğiydi! Sıkı para siyaseti, belli yapısal ıslahatların iktisadın temel yapısını değiştirebileceği izlenimi, Türkiye’nin AB’ye iştirak sürecine girmesi; bunların hepsi bir ortaya geldi ve o periyotta hem yüksek büyüme oranları hem de enflasyonun düşürülmesi birlikte sağlanabildi. Ancak Türkiye iktisadının üretim için döviz bağımlılığını azaltacak dönüşüm sağlanamadığı için değirmenin dışarıdan gelen suyu azaldığında, yani döviz kıtlığı başladığında enflasyonist baskılar da tekrar baş gösterdi. Son bir yıldır içinde bulunduğumuz irrasyonel iktisat siyasetleri da üzerine tüy dikmiş oldu ve Türkiye iktisadına olan itimadın çok büyük oranda azalmasının da büyük katkısıyla bugün döviz (dış ödemeler) krizi tehlikemiz yok diyemediğimiz bir noktadayız.
Enflasyonu azaltmanın acı içermeyen bir reçetesi var mıdır, varsa nedir, ben bilmiyorum, bilen iktisatçı olduğunu da sanmıyorum. Mevzu kısa vadede kesinlikle küçülme içerecektir ve farklı toplu kısımlara az ya da çok ziyan vermek durumunda olacaktır. O sırada gözetici toplumsal siyasetlerin kesinlikle devreye girmesi, en çok etkilenecek dar ve sabit gelirlilerin enflasyon sarmalı yaratmayacak formda alım gücü bakımından ortada bırakılmaması gerekmektedir. Bu imkânsız bir şey değildir. Ziyan görece bölümleri muhafazaya niyetiniz olmasını gerektirir. Enflasyonu indirmeye yönelik iktisat siyasetlerini berbat etkilenecek bölümleri koruyacak toplumsal siyasetlerle bir ortada yürütecek teknik donanımlı, ehil iktisatçıları vardır Türkiye’nin. Kâfi ki niyet olsun, en başta ciddiyet olsun.
Türkiye iktisadı için enflasyon problemini büsbütün ortadan kaldırmanın, orta ve uzun vadede verimliliği yükseltmek ve bu yolla üretim için dövizin yarattığı baskıyı azaltmaktan öteki dermanı ise görünmemektedir. Uzun vade bakımından verimliliğin artması, nitelikli iş gücünü arttıracak eğitim reformundan ve onun getireceği güçlü boyutlu üretim artışından geçecektir. Tüm bunlar ise maalesef kolay ve çabuk gerçekleşecek işler değildir.
MALİYETİ YURTTAŞ KARŞILAYACAK
– Merkez Bankası’nın son faiz indirimi kararı, sonrası kurda önemli artış oldu, böylesi yüksek enflasyon ortamında, kriz periyodunda bir faiz indirimi gerekli miydi, piyasa beklentilerinden uzak bu tıp kararları nasıl okumak gerekiyor?
Faiz indirimleri geçen yıl başladı. Bir tarafıyla ideolojik saplantıya dayalı bu yönelim, öbür tarafıyla 2023 yılında yapılması beklenen seçimler öncesi iktidarın iktisatta büyümeyi sağlamaya, devam ettirmeye yönelik tek bildiği araç. Büyük ölçüde inşaat kesimine dayalı AKP büyüme stratejisi için elzem bir şey olarak göründü düşük faiz, anlaşıldığı kadarıyla. İdeolojik saplantının maddi temeli buydu.
Tabii düşük faiz bir tarafıyla yatırımı, iktisatta hareketi ve rahmeti, bilhassa inşaatta, arttırmakta. Lakin faiz siyaseti tek başına duran bir şey değil iktisadın genel gidişatı içinde. Faizin indirilmesinin dövize yapacağı etkiyi gören iktisadi aktörler çabucak genel makro ekonomik şartların bozulacağını öngördüler. Yani düşük faiz siyaseti AKP iktidarının ülke çıkarlarını düşünmekten evvel kendi bekasını düşünmeye yöneldiğinin göstergesi oldu. Dövizin bu kaidelerde patlamaması imkansızdı.
Bunun üzerine şapkadan kur muhafazalı mevduat tavşanı çıktı. Aslında bu yapılan tavşan çıkarmak da değil, direkt iktidar gücünün berbata kullanımını içeren bir zorlama. Ne kadar büyük bir maliyeti olduğu ve olmaya devam edeceğini her ay görüyoruz. Bu uygulamanın kamu bütçesine şu ana kadarki maliyeti 75 milyar TL’yi aşmış durumda. Bu direkt yüksek geliri olanlara bütçeden bir transfer. Kim ödeyecek bu ölçüsü? Tüm vatandaşlar. Ne vakit? Belirli değil. Bir hesap kitap yapılarak mı girildi bu işe? Hayır. Allah hepimizi korusun demekten diğer dermanımız bulunmuyor şu an.
En son yapılan faiz indirimi ise üstte anlattığım sürece bir kez girildikten sonra geri dönülmeyeceğini göstermeyi hedefleyen, seçimler öncesinde ekonomiyi bu formda yapay teneffüsle ayakta tutmak için her şeyin göze alındığına işaret eden bir adım diye düşünüyorum.
HER ŞEY İKTİDARIN BEKASI İÇİN
– Şu anda Türkiye iktisadının en can yakıcı meseleleri nelerdir? Tahlil için acil atılması gereken adil adımlar hangileri?
Türkiye iktisadının şu anki en can alıcı sorunu temel iktisadi rasyonalitenin terkedilerek yapılan her şeyin siyasi iktidarın bekasını sağlamaya yönlendirilmeye çalışılması. Bunun için iktidar gücü şiddetle kullanılıyor. Özgür piyasa iktisadı askıya alındı buna yönelik olarak. Kamu kaynakları genel kamu menfaati için değil, iktidarın bekasını sağlayacağı düşünülen her ne ise o formda kullanılıyor. Üstelik bu bir iktisadın sağlıklı işlemesi için koşul olan hukukun üstünlüğü ile kurumsal yapının tarumar edildiği, liyakattan uzak takımlarla çalışmaya sıkışılmış bir noktada oluyor.
Ekonomik problemlerimizin temeli politiktir ve siyasi tablo değişmeden iktisadın düzelmesi mümkün değildir. Önümüzdeki yıl seçimler var. Bu iktidar ya değişecek ya da devam edecek. Seçimlerin sonucu ne olursa olsun, umalım ki seçimler sonrası yeni bir siyasi ortam ortaya çıkar ve iktisada şu an hâkim olan sürdürülmesi imkânsız irrasyonel siyasetlerden uzaklaşmak mümkün olur.
DOLAR 22-25 TL’YE SIÇRAYABİLİR
– Yıl sonu büyüme, işsizlik, döviz kuru ile ilgili öngörüleriniz neler, bu alanlarda ne çeşit riskler var?
Merkez Bankası tarafından son yayınlanan bir dizi dataya bakıldığında, bu dataların güvenilirliği meselesini bir kenara koyarak konuşalım, yılın geri kalanı için Türkiye iktisadının gidişatı hakkında olumlu düşünmeyi gerektirecek bir belirti görünmüyor. 2022 yılının ikinci yarısında birinci yarısında gerçekleştiği öne sürülen büyümenin yavaşladığına, durabileceğine dair işaretler var.
Temmuz ayında sanayi üretiminde görülen yüzde 6,2 düşüş ile birlikte perakende satışların da birebir periyotta az da olsa (yüzde 0,3) düşmesi enflasyon altında sakinliğe gidişat olabileceğine işaret etmekte (stagflasyon). Öteki taraftan cari açığın yıl sonuna kadar 50 milyar dolara tırmanması hiç şaşırtan olmayacak. ABD ve AB merkez bankalarının faiz artırımları, Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle bilhassa ihracatımızın büyük bir kısmını yaptığımız AB ülkelerinde beklenen sakinliğin bize yansımaları, cari açık ve münasebetiyle döviz kurum üzerinde önemli baskı oluşturmaya aday. Büyük cambazlıklarla bulunduğu 18 TL seviyelerinde tutulmaya çalışılan ABD dolarının yazgısı büyük ölçüde yurtdışından gelmesi için her şeyin yapılmaya çalışıldığı anlaşılan dövize bağlı. İktidarın, dövizi fiyatını denetim etmek için elindeki her türlü aracı kullanmak niyetinde olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Uygulanan yapay teneffüs olmasa ABD dolarının fiyatının şu an bile 22-25 TL bandına sıçrayacağını söylemek mümkün. Natürel döviz fiyatını belirleyen o kadar çok iktisadi değişken ve de iktidarın yapabileceği şey var ki bu mevzuda kısa vade için kesin bir öngörü yapılabileceğini söyleyecek kimseye inanmamak daha düzgün olacaktır!
YASA DIŞI İŞLERİ PERVASIZCA YAPMAYA BAŞLADILAR
– 3 ay müddetliğine Boğaziçi Üniversitesi’ndeki misyonunuzdan uzaklaştırıldınız, bu süreci kısaca anlatabilir misiniz, burada asıl hedeflenen ne?
Türkiye’nin içinden geçmekte olduğu, kurumların yıkıldığı bir süreçte rasyonaliteden uzak antidemokratik uygulamaların son maksatlarından oldu Boğaziçi Üniversitesi. Ocak 2021’de başlatılan bu süreçte liyakat kriterleri büsbütün hiçe sayıldı ve yalnızca siyasi saik ile rektör atamaları yapıldı. Boğaziçi öğretim üyeleri olarak Türkiye’nin önde gelen bir üniversitesini yok etmeye çalışmak manasına gelen bu sürece karşı itirazımı baştan itibaren yüksek sesle lisana getirdik.
Ben bu sürece Üniversite İdare Konseyi üyesi olarak yakalandım ve en başından itibaren o vazifemin gereklerini yerine getirmeye çalışarak Boğaziçi’nde akademik özgürlüklerin çiğnenmesi ve üniversite özerkliğinin yok edilmesi teşebbüsüne karşı durdum. Boğaziçi Üniversitesi’nin neredeyse tüm öğretim üyeleriyle birlikte. Üniversite İdare Şurası üyeliğim geçen Mayıs ayında bitmişti, orada benden kurtulmuşlardı. Lakin İktisat Kısmı Lideri olarak İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesinde dışarıdan atanan dekanın akademik teamülleri yok sayan, bir kısmı hukuk dışı uygulamalarına karşı elimden geldiği kadar gayret etmeye devam ediyordum. Kısım Başkanlığı müddetim Ocak 2023’te bitiyordu, lakin dayanamadılar anlaşılan ve her biri birbirinden manasız dört soruşturma açtılar hakkımda.
Aslında daha evvel Aralık 2021’de Üniversite İdare Şurası üyeliğimi düşürmeye yönelik olarak bir soruşturma açmışlardı hakkımda. Fakat çabucak sonra, Ocak 2022’de, atanmış idareyle birlikte hareket eden YÖK seçilmiş 3 dekanımızı vazifeden alınca oy istikrarı bakımından beni Üniversite İdare Heyetinden atmalarına gerek kalmadı herhalde. Geçen Mayıs ayında olağan süremi tamamlayabildim ve o soruşturmayı bugüne kadar tamamlamadılar.
Amaç başından beri Senato ve Üniversite İdare Şurası üzere üniversitenin üst idare organlarını ele geçirmek ve süratle kadrolaşmaktı. Üniversitenin idaresi artık dışarıdan, herhalde Ankara’dan da düzgünce sıkıştırılmaya başladı sanıyorum. Haydi çabuk edin, bir an evvel takımlaşma işinde yol alın diye. O çerçevede idare ataklarını arttırdı geçtiğimiz yaz boyunca. Bekliyorduk bu tıp tasarruflara kalkışacaklarını, vakitlerinin azaldığı niyetiyle sabırsızlanacaklarını. Münasebetiyle vazifemden uzaklaştırılmak şaşırtmadı beni. Büsbütün yasa dışı işleri pervasızca yapmaya başladılar artık.
Üniversite özerkliği Anayasamızın 130 hususunda teminat altına alınmış. Rektörün yetkileri var yüksek öğretim kanununa nazaran, lakin aslında bunlar idari yetkiler. Rektörün ve dekanın kısımların, akademisyenlerin araştırma ve ders vermeyle ilgili akademik özgürlüklerine, kurumun bir bütün olarak akademik özerkliğine tek başına ters hareket etme yetkisi yok. 12 Eylül Anayasasına ve tekrar 12 Eylül periyodunda çıkmış olan 2547 sayılı yüksek öğretim kanununa nazaran bile. Hukuksuz olduğunu düşündüğümüz tüm uygulamalara karşı onlarca dava açtık idari mahkemelerde ve Danıştay’da. Bugünkü siyasi ortamda sonuç almanın zahmetini bilerek. Uzun vadede üniversite özerkliğini savunmanın ülke için hayati değerinin şuuruyla.
Tüm Boğaziçi öğretim üyesi arkadaşlarım üzere ben de bu uygulamalara karşı çıkmayı akademisyenliğimizin ve öğretim üyeliğimin bir gereği ve misyon addediyoruz. Benimle ilgili soruşturmaların her biri yalnızca ve yalnızca misyonumu tam manasıyla yaptığım için ve üniversite yönetmek konusunda bilgisi ve deneyimi olmayan atanmışların yaptığı yanlışları, dayatmak istedikleri hukuksuzlukları önlemeye çalışmam nedeniyledir. Bir arkadaşımızın dediği üzere “Ünal Hoca, misyonunu büyük bir titizlikle yerine getirmek suçlamasıyla misyonundan uzaklaştırılmıştır.” Ben tek değilim; vazifeden uzaklaştırma yarı vakitli arkadaşlarımızla başladı ve artık direnç gösteren tam vakitli öğretim üyelerine yayılmaya çalışılıyor.