‘Sanat bir virüstür’
Çağdaş Türk fotoğraf sanatında kendine has usulü ile değerli bir yeri olan Mustafa Pilevneli’nin “Mavilerde 60 Yıl” isimli standı, 22 Eylül’de ziyarete açıldı. Biz de Mustafa Pilevneli’nin mavi seyahatindeki bu durağına konuk olduk. Pilevneli’nin bu mavi seyahatindeki yapı taşlarını, ilhamını, bundan sonraki çalışmalarını konuştuk.
“Mavilerde 60 Yıl” serginizdeki tablolara baktığımızda maviliğin tam içinde hissediyoruz kendimizi. Ama ortada küçük küçük bozkır esintileri var. Bu bozkır esintileri bu maviliğin içine nereden sıkıştı?
Onlar günlük soluk almalar, değişmeler, farklı havalar, farklı rüzgârlar. Ben değişmeyi seviyorum. Başlangıçtan bugüne fotoğraflarıma baktığınız vakit değişik bir şey görürsünüz. Mavinin uzun yıllar valör olarak kozmostaki etkisi apayrı. Bütün renkleri seviyorum, renkler sevilmez mi? Ama son 20-30 yıldır mavi ile daha içli dışlıyım. Beşerler daima beni mavi seyahat fotoğraflarımla tanır oldular. Zira 1969’da birinci kere ustam, canım Bedri Rahmi Eyüboğlu ve ailesiyle unutamadığım mavi seyahatin tesiri büyük bende.
Nasıldı o mavi seyahatler?
Mutluyduk, mavi yalnızca bizim için yeme içme değildi onun dışında tabiattı, arkeolojiydi, sanat tarihiydi, renkti, biçemdi, rüzgârlardı, sualtı florasıydı ve faunasıydı.
Neler yapıyordunuz?
Hepimiz bir şeylerle uğraşırdık. Ben teknenin en gerisinde küçücük bir yerde bir olta sandığının üzerinde, suluboyalar yapıyordum. O süreçte yüzün üzerinde fotoğraf yapmıştım ve onları birinci defa “Mavi Seyahat Günlüğü” ismiyle Taksim Sanat Galerisi’nde sergilemiştim. Hatta stant davetiyesine Bedri Rahmi benim için bir şiir yazmıştı.
Yalnızca fotoğraf ile ilgili değil, öbür disiplinlerde de üretimleriniz var.
Tabii vakit içinde birtakım değişiklikler oldu. Ben yalnızca fotoğrafta iki boyutlu işlerimin dışında üçüncü boyutta da işler yaptım. Seramik yaptım, başlangıçta bu seramikleri Anadolu kültüründen yola çıkarak yaptım. Sabahattin Eyüboğlu sanat tarihi hocamızdı. O bize bu işleri sevdiren kişiydi.
Size öbür kimler, neler ilham verdi?
Halikarnas Balıkçısı… Azra Erhat’ın mitoloji günlükleri… Ve alışılmış ki müzeler, Arkeoloji Müzesi Ankara’daki Etnografya Müzesi… O kadar güçlü bedeller karşısındaydım ki heyecanlanmamak imkânsızdı. Devlet Tatbiki Hoş Sanatlar Yüksekokulu’nun 1957’deki imtihanına girdim ve kazandım. Hiç unutmuyorum, okulun birinci açıldığı gün bir koridordan geçerken bu türlü iri yarı gözlüklü bir kişi torna tezgâhında şov yapıyordu, Hasan Usta’ydı. Seramiğin büyüsüne orada kapıldım. Ve benim bir öğrencim vardı felçliydi, ağzıyla fırçayı kullanıp fotoğraf yapardı, ona özel dersler verdim. Bu genç, özel bir bursla Meksika’ya gitti. Oradan gelirken bana bir Aztek figürü getirdi. O benim için inanılmaz bir çıkış noktası oldu. Sonra seramik yapmaya başladım ve Atilla Galatalı hocam oldu.
Çocukluğunuzdan, gazetemiz Cumhuriyet ile ilgili bir anınız var mı?
Evet. Ben Cumhuriyet’i 10 kuruşluk devirlerinden beri alan biriyim. Çocukluğumun Cumhuriyeti’nde ikinci sayfada, salı günleri Bedri Rahmi’nin yazılarını okurdum ve yazıların içindeki tablolara bakardım. O vakit bilmiyorum Bedri Rahmi’yi fakat çağdaş bir üslup vardı orada dikkatimi çeken. Çağdaşı de bilmiyorum lakin bir şey farklı gelmişti…
İnanılmaz bir yetenek, hissin birleşiminden çıkan bir şey üretiyorsunuz ve sizin o kesiminiz ülkenin ve dünyanın bir diğer yerinde birçok beşerle buluşuyor. Bu size nasıl hissettiriyor?
Olağanüstü bir keyif. Alışılmış gönül istiyor ki daha fazla yurtdışına stantlar yapalım fakat bu sıkıntı bir şey. Ben Amerika’da üç dört stant yaptım. Birincisi 1969-70’lerde Türk konutundaydı, sonraki süreçte tekrar bir iki kez standım oldu. Onun dışında, Türkiye için yaptığım bir Atatürk Kitaplığı var ABD’de, Michigan Üniversitesi’nde. Hatta Japonya’da da oldu.
Hikâye Japonya’ya nasıl uzandı?
Kent mimarisi konusunda, ülkemizdeki bu çarpıklık hakkında ne düşünüyorsunuz?
İdealden bahsediyorsunuz. Toplumda eğitim sisteminden başlayarak o sanat ideasını, sanatı topluma ulaştırma maksadını son yıllarda göremiyoruz. Cumhuriyetin birinci yıllarında, topluma daha çok aktarılmak istenen en değerli şartlardan bir tanesiydi bu. Halkevlerinin, Köy Enstitülerinin ve sonrasında Devlet Tatbiki’nin yürüttüğü bir akımdı. Şu an sanat eğitimi konusunda ülkemizi nerede görüyorsunuz? Gençleri, çocukları bilhassa sanata alıştırmak, yetiştirmek için neler yapmalı?
İnanır mısınız, tek bir şey söyleyeceğim: Bendeki bu virüs, bu rahatsızlık Halkevleri ile başladı. Halkevlerini, Köy Enstitülerini kapatmasaydık, sanatta daha paha verecek nitelikte bireyler yetiştirseydik bugün farklı bir noktada olurduk. Bir kez Halkevleri, benim çocukluğumda, her şeyin olduğu farklı bir dünyaydı… O denli vakitler olmuştur ki çok şaşırmışımdır. Zira orada erkek ve bayan nü, heykeller yapılıyor çamurdan kalıplar alınıyor, öğretiliyor. Ancak bütün bu kapıları kapattık. Büyük zenginlik katılabilecekken tökezlendi ve yavaşlandı. Mesela ben sanat virüsünü ortaokul birinci sınıfta düzgünden güzele kaptım. Zira o günkü hocam beni cesaretlendirdi, yüreklendirdi, yönlendirdi. Ben sınıfın ardında çizim objelerini göremediğim için daima öne gelirdim. Beni kaldırdı, yanına oturttu, fotoğrafımı orada çizdim. Dersten sonra beni yanına çağırdı ve “Haftaya ailenden müsaade al, seni bir yere götüreceğim” dedi. O gün buluştuk, Kabataş’a, Akademi’ye gitmişiz halbuki. Bu benim Akademi’ye birinci adımımdır. Orada gezerken bir bireyle karşılaştık, hocam elini öptürdü. O kişi İbrahim Çallı’ydı… O devrin öğretmenleri de bir diğerdi.
Sizin daha evvelki söyleşilerinizde babanızın hikaye ve şiir kaleme aldığını söylemiştiniz. Oradan mı açıldı sanat omurunuzdaki yol?
İlkokulda, öğretmenimiz bizden bir şiir ezberlememizi istemişti. Ben de Nåzım Hikmet okumuştum. Olağan bilmiyorum yasaklı olduğunu. Öğretmenim bana “Bunu öteki bir yerde okuma” demişti. Nâzım, babamın tanıdığı, gördüğü, selamlaştığı biriydi. Bahariye’de tıpkı yerde oturuyorduk. Nâzım ülkeden ayrılırken, babamın nasıl ağladığını bilirim. Yıllar içerisinde çok özel şairlerim oldu alışılmış. Bunların başında Bedri Rahmi, İlhan Berk, Metin Eloğlu ve Edip Cansever geliyordu. Ben daima öğrencilerime bir şey söylemişimdir onu da belirtmeden edemeyeceğim. “Ne olur”, derdim, “Bir hekim, mimar arkadaşınız, sevgiliniz olsun, yalnızca burada renklerin içerisinde kalmayın öbür kulvarlara öteki yerlere gidin, oturun, yemek yapın bir çorba pişirmesini öğrenin.” Yani insan bunlarla zenginleşiyor. Bir röportajımda motamot şunları söyledim, ben kendimi bir taşa benzetiyorum bu türlü formsuz, karmakarışık, sivri köşeli bir taş. Marmaris’te, fırtınalı havalarda, deniz kenarında gelgitler olur. Çakıl taşları gürrr gelirler, gürrr sarfiyatlar ve döne döne döne o yamuk yumuk taş en sonunda yumurta üzere dümdüz olur. Daima Mevlana aklıma gelir: “Hamdım, piştim, yandım.”
Yakın vakitte görebileceğimiz kent mimarisiyle ilgili bir çalışmanız var mı?
Önemli bir merkezde büyük bir işle uğraşıyorum. İstanbul’da, İçerenköy metrosunda 150 metrekare seramik rölyef bir iş yapıyorum ve bu işi Bozüyük tesislerinde, fabrikada ateş sınırında özel imalat olarak sürdürüyorum.
Röportaj: Berrin Karadeniz/Mehmet Aman