Yapı Kredi Ekonomik Araştırmalar Kürsüsü Lideri ve Koç Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Selva Demiralp, Kimi şirketleri TL kredisi alabilmek için ellerindeki dövizi satmaya zorlayan BDDK’ninn son düzenlemesinin kurda kalıcı bir tahlil getirmeyeceğini yerli ve yabancı yatırım iştahını caydıracağını vurguladı.
Enflasyonla çabada “20 yıl öncesinden farklı olarak büsbütün havlu atmış bir merkez bankamız var” diyen Prof. Dr. Selva Demiralp ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
YATIRIM İŞTAHINI CAYDIRIR
- Döviz kurundaki hareketlilik ve BDDK’nın son düzenlemesini nasıl değerlendiriyorsunuz?
TL’nin bedelini korumak için yapılması gereken, TL’nin alım gücünü korumak, yani enflasyonu önlemektir. Enflasyonla gayret içinse düşük değil yüksek faiz siyaseti uygulanır. Bugün tüm dünyada faiz artırımlarına gidiliyor olmasının sebebi budur. Bizde ise artan enflasyonist baskılara karşın sıkı para siyasetine geçilmemesi, tersine faizlerin daha da düşeceğine dair sinyal verilmesi enflasyonist beklentileri yükseltiyor. Enflasyonist beklentiler ise kuru tetikliyor. Zira beşerler tasarruflarını enflasyona karşı korumak için ister istemez dövize yöneliyorlar.
Kuru düşürmek için bir biçimde TL varlıkların cazibesini artırmak lazım ki bu da aslında dönüp dolaşıp yeniden faiz artırmaya getiriyor bizi. Lakin bizde atılan adımlar “ faiz artırmadan” bir biçimde döviz talebini baskılamaya çalışıyor. Bu eserler dolaylı yoldan faiz artışı tesiri yapsa da sürdürülebilirliklerine dair tasalar ve sorunun kökünde yatan yüksek enflasyon sorununun devam etmesi nedeniyle TL’deki kıymet kaybı devam ediyor. BBDK’nın son düzenlemesini de bu bağlamda kıymetlendirmek mümkün. Birtakım şirketleri TL kredisi alabilmek için ellerindeki dövizi satmaya zorlayan bu uygulama kısa vadede kur üzerinde bir ölçü rahatlama sağlasa da kalıcı bir tahlil değil. Tersine bu tıp sık mevzuat değişiklikleri ve mikro seviyede denetimler belirsizlik ortamını körükleyerek gerek yerli gerekse yabancı yatırım iştahını caydırır. Bu da döviz likidite açığı meselesini kronikleştirir.
İleriye yönelik olarak kur üzerinde üst taraflı riskler var: Dolarizasyonun KKM sonrası sürat keserek de olsa devam ediyor olması, büyük merkez bankalarının önemli faiz artırımlarına başlamış olması, artan risk primimizin dış borç maliyetimizi artırması. Tüm bu riskler döviz talebindeki artışa karşılık döviz arzında önemli bir likidite meselesine işaret ediyor.
HASTALIĞA YANLIŞ TEŞHİS KONULUYOR
- Ekonomi çok sıkıntı bir periyottan geçiyor, her gün yeni tedbirler açıklanıyor, bunlar meseleleri çözmeye ne derece tesir ediyor?
Ekonominin yaşadığı problemler büyük ölçüde siyaset yanılgılarından kaynaklanıyor. Alınan tedbirler ise bu kusurları düzeltmeyi değil bu yanlışların sonucunda yaşanan mağduriyetleri hafifletmeyi amaçlıyor. Altta yatan sıkıntılara tahlil getirmiyor. Tersine yan tesirlerin baskılanması sureti ile altta yatan sorunun ötelenmesine ve hasarın büyümesine yol açıyor.
Eğer bir hastalığa yanlış teşhis koyar ve yanlış tedavi uygularsanız semptomlar artarak devam eder. Semptom giderici ilaçlarla tahminen ağrılarınızı süreksiz olarak hafifletirsiniz ancak ağrıdan kurtulamazsınız.
- Peki nedir konulan yanlış teşhis?
Ekonominin büyümesi, istihdamın artması hükümet kanadının birincil maksadı olarak lisana getiriliyor. Elbette hepimiz pastanın büyümesini ve herkesin pastadan aldığı dilimin artmasını istiyoruz. Fakat bunun kısa odaklı ve düşük faiz siyasetleri ile değil uzun odaklı, verimlilik artışına, eğitimde fırsat eşitliğine, bayanların iş gücünde eşit temsiliyetine, hakikat teşvik ve kontrollere, kurumsal bağımsızlığa, liyakate, hukuk üstünlüğüne, finansal istikrar ve fiyat istikrarı temellerine dayalı siyasetlerle gerçekleşmesi lazım.
Türkiye’de uzunca bir müddettir verimliliği artıracak, katma bedeli artıracak, yabancı sermayeyi çekecek lakin meyveleri de uzun vadede toplanacak siyasetler yerine faiz indirimleri ile kısa müddette talebi canlandıracak adımlar tercih ediliyor. Düşük faiz siyaseti ise bir yandan talebi şişirerek başka taraftan TL’yi zayıflatarak ithal girdi fiyatları üzerinden enflasyonu tetikleyen bir siyaset.
ENFLASYON ÜÇ HANEYE ÇIKACAK
- Resmi enflasyon sayıları yüzde 73’e ÜFE yüzde 133’e kadar çıktı. Sizce enflasyon nereye varacak, ne çeşit riskler öngörüyorsunuz?
Türkiye’de maalesef enflasyonu düşürecek siyasetler uygulanmıyor. Aksine 2021 son çeyreğinde gelen faiz indirimleri enflasyonu artırmaya çalışan ülkelerde uygulanır. Hakikaten bizde de sonuç 5 puanlık faiz indirimini takiben enflasyonun 55 puandan fazla artması oldu.
“Para siyasetinin önemsizleştirilmesi” itirafı enflasyonla uğraşın başıboş kalması manasına geliyor. Enflasyondan birincil olarak sorumlu olan Merkez Bankası’nın siyaset metinlerini incelediğimizde ise enflasyon kendi kendine düşecekmiş üzere bir rehavetle karşılaşıyoruz.
Enflasyonun kendi kendine düşmesi için altında yatan sebebin süreksiz arz kaynaklı şoklar olması gerekir. Şayet içeride deneyim edilen enflasyon büsbütün Rusya savaşı sonucu yükselen güç ve besin fiyatları olsaydı, yarın savaş son bulduğunda bir anda savaş öncesi fiyat dinamiklerine dönebilirdik tahminen. Lakin bu çok naif bir beklenti. Zira birincisi Türkiye’de enflasyon büyük ölçüde yıpranmış merkez bankası kredibilitesinden gelen ataletten kaynaklanıyor. Bu şu manaya geliyor: Şayet merkez bankasının enflasyonu amaca çekeceğine dair bir inanç oluşmazsa beşerler ileriye yönelik enflasyon beklentilerini oluştururken bugün gördükleri enflasyonu baz alırlar. Yani enflasyon mevcut düzeylerine “yapışır” ve aşağı inmez. Daha da yükselir. İşte bu nedenle de Rusya’nın Ukrayna’yı işgali son bulup emtia fiyatları savaş öncesi düzeylere inse bile Türkiye’de yaşanan enflasyonun savaş öncesindeki yüzde 55’li düzeylere inmesi kolay görünmüyor. İkinci olarak, en optimist senaryoda mevcut arz şokunun hiçbir yayılma tesiri yapmaması ve beklentileri bozmaması mümkün olsa dahi, geri dönmesi umulan yüzde 55’lik enflasyon düzeyini bir merkez bankasının tatmin edici bulup ek adıma gerek duymaması kelam konusu olabilir mi? Üçüncü olarak da her ne kadar Rusya savaşı ve pandemi kaynaklı enflasyon küresel bir arz şoku olsa da kredibilitesi bizden çok daha yüksek olan ABD Merkez bankası Fed bile yaşanan arz baskısının enflasyon beklentilerine sızmasına mahzur olamadı. Aralık 2021 itibariyle de faiz artırarak müdahale etmeye karar verdi. Buna karşın geç kaldı ve geç kalmasının bedeli daha sıkı bir para siyaseti olduğu için bugün ABD iktisadı bir resesyon tehlikesi ile karşı karşıya. Fed yüzde 8.5’lik enflasyonu düşürebilmek için bile resesyonu göze alacak bir sıkılaşmaya gidecekse biz er ya da geç bu enflasyonu düşürmek için yanlışsız siyaset adımlarını atmaya başladığımızda nasıl bir bedel ödeyeceğiz? Enflasyonla birlikte geçen her gün bana bu tıp telaşları düşündürüyor.
Merkez bankasının devre dışı kaldığı, küresel çapta besin ve güç fiyatlarının yükseldiği, büyük merkez bankalarının giderek agresifleşen sıkı para siyasetlerine geçtiği ve buna karşılık Türkiye’nin risk priminin yükseldiği bir ortamda enflasyon üzerindeki üst istikametli risklerin net bir formda artmakta olduğunu söyleyebiliriz. Tüm bu riskler manşet enflasyon sayısının üç haneli düzeylere tırmanabileceğine işaret ediyor.
YOKSULLUK ARTACAK
- Gelirler eriyor, her gün artırımlar, artan faturaları düşününce yurttaşı nasıl günler bekliyor?
Enflasyonun en can yakan tesiri evvel gelir dağılımını bozması, sonrasında ise geniş çapta yoksulluk yaratmasıdır. Bilhassa besin, kira ve ulaşım masraflarındaki artış toplumun kıymetli bir bölümünü yoksulluk sonunun altına itiyor. Enflasyon bir taraftan gelirde yarattığı erime sebebi ile tüketim talebini aşağı çekerken öteki yandan tasarrufları erittiği için harcamaları öne çekiyor. İktisatta hala canlılık görmemizin değerli bir sebebi bu. Bu tıp bir talep geçicidir ve sürdürülebilir olamaz. Zira talebin altında yatan sebep artan tüketici inancı değil aksine güvensizlik ve belirsizlik ortamında eldeki avuçtaki hudutlu birikimin alım pahasını muhafaza içgüdüsü.
Diğer yandan enflasyon yarattığı belirsizlik nedeni ile yatırım iştahını azaltır. Bu durum uzun vadede üretim kapasitemizin yavaşlaması, yani istihdam imkanlarının sınırlanması manasına geliyor. Ayrıyeten enflasyonla yaşanan müddet ne kadar uzun sürerse merkez bankasına olan inanç zedelendiğinden enflasyonla uğraş için ödenmesi gereken vücut artıyor.
Fiyat istikrarı ve makroekonomik istikrar konusunda hala yokuş aşağı inmeye devam ediyoruz. Lakin bir noktadan sonra tabana vurup biz bu enflasyonu nasıl düşüreceğiz diye düşündüğümüzde, bugün yaşanan yüksek enflasyon bu sefer beklentilerin çıpalanmasında yaşanan zorluk ve daha yüksek faiz bedeli olarak tekrar karşımıza çıkacak.
HAVLU ATMIŞ BİR MERKEZ BANKAMIZ VAR
- Şu anda Türkiye iktisadının en can yakıcı sıkıntıları nelerdir, tahlil için atılması gereken adımlar hangileri?
En can yakıcı sorunun 20 yılın en yüksek düzeyine çıkmış ve maalesef başıboş kalmış olan enflasyon olduğunu düşünüyorum. 20 yıl öncesinden farklı olarak büsbütün havlu atmış bir Merkez Bankamız var. Kurumsallaşmada yaşanan erozyonun sonuçlarını net bir biçimde merkez bankası üzerinden gözlemleyebiliyoruz.
Enflasyonu düşürme konusunda hükümet kanadında açıklanan stratejiler de kendi içinde çelişiyor. Örnek verecek olursam, 2021 yılının son çeyreğinde, Yeni İktisat Modeli çerçevesinde yapılan 5 puanlık faiz indiriminin birebir vakitte TL’yi zayıflatmak sureti ile ihracat gelirini artırıp enflasyonu da düşüreceği not edilmişti. Bu çerçevenin “faiz sebep, enflasyon ise sonuçtur” halinde lisana getirilen teorik çerçeve ile de dengeli olduğu vakit zaman vurgulanmıştı. Dikkat edilirse bu periyotta Merkez bankası siyaset metinlerinden de sıkı para siyasetinin enflasyonu düşürmek için gerekli olduğunu ima eden tabirler büsbütün kaldırıldı.
Geçtiğimiz haftalarda ise hükümet kanadından bu sefer de “enflasyonla büyüme” konusunda şuurlu bir tercih yapılmış olduğu, bu sebeple faizlerin düşük tutulup büyümenin desteklendiği açıklaması geldi. Bu açıklama enflasyonu düşürmek için faizlerin yüksek tutulması gerektiğinin kabulü ve YEM ile açıklanmış eski çerçevenin de reddi olarak yorumlanabilir.
O vakit, artık “faiz düşerse enflasyon da düşer” görüşünün terk edildiğini ve ortodoks iktisat anlayışının doğruluğunun kabul edildiğini söyleyebilir miyiz? Şayet ortodoks çerçevenin doğruluğu konusunda hemfikir olduysak çabucak not etmek gerekir ki ortodoks iktisat görüşü “enflasyonla büyüme” fikrinin üzerini çizer. Enflasyonun topluma ve iktisada verdiği ziyan, enflasyonla büyümeden elde edilmesi umulan hudutlu ve süreksiz istihdam artışından çok daha büyük olur. Israr edilip siyaset faizi düşürülmeye devam edilirse artan enflasyon piyasa faizini de yükseltir. Yani düşük faiz siyaseti geri teper, iktisat üzerinde genişletici değil aksine daraltıcı tesiri olur.
Tüm bu aksiliklere karşın, gerçek siyasetler atıldığında 2001 krizi sonrasında olduğu üzere yeniden çok süratli bir toparlanma yaşayabileceğimizi düşünüyorum. Türkiye iktisadının yaşadığı sorunlar sebebini bilemediğimiz karmaşık dinamiklerden kaynaklanmıyor. Aksine yaşadığımız sorunlara sebep olan siyaset kusurları ve bunların sonuçlarını iktisat bilimi çok net bir biçimde öngörebiliyor. O nedenle yapılması gerekenleri de biliyoruz ve bu his yüreğime su serpiyor. En kısa vakitte kurumsal bağımsızlığa geri dönülmesi, merkez bankasının tekrar değerli hale gelip fiyat istikrarına ağırlaşması, maliye siyaseti ile uyum halinde çalışması, şeffaflık ve hesap verilebilirlik unsurlarıyla yaşadığımız güç periyodun şirketler ve bankacılık sistemi üzerinde tesirlerinin tespit edilmesi ve sonrasında da üretkenliği artıracak uzun soluklu adımların atılması gerekiyor. Sahip olduğumuz altyapıya, çalışkan gençlerimize, hoş memleketimize inancım sonsuz. Mevlana’nın dediği üzere “Ümitsizlik semtine gitme, ümitler var. Karanlığa hakikat gitme, güneşler var”