1928 Amsterdam Olimpiyatları… Dokuz bayan atlet, olimpiyat tarihindeki birinci 800 metre finalinde yarışıyor. Üç Alman, iki Kanadalı, birer de Amerikalı, İsveçli, Japon ve Polonyalı bayan koşucu elemelerden geçip finale yükselmiş. Yarışın favorisi 24 yaşındaki Alman Lina Radke beklentileri boşa çıkarmıyor ve 2 dakika 16 saniye 10’da 8’le bitiş çizgisini geçip altın madalyayı kazanıyor. Lakin yarış sonrası atletlerden biri bitkinlikten düşüyor ve vazifeliler tarafından pistten kaldırılıyor. Kimisi 15, kimisi 17 yaşındaki öteki atletler de yorgun, kendilerini pistten alana atıveriyorlar.
Aslında bu türlü bir final yarışı sonrasında görülebilecek sahneler son derece olağan. Lakin Memleketler arası Olimpiyat Komitesi (IOC) bu durumu hiç güzel karşılamıyor. 800 metre üzere uzun (!) bir uzaklığın bayan atletlere uygun olmadığı kararına varıyor. Atletizmde bayanlar 800 metre yarışı böylelikle uzun bir müddet için rafa kaldırılıyor. Ta ki 1960 Olimpiyatları’na kadar. Bu kısa öykü aslında erken devir olimpiyatlarda bayan atletlere bakışın bir özeti. Bugün bayan sportmenlerin güç, sürat, dayanıklılık yahut hepsini birden içeren kollarda müsabakasına son derece alışığız. Fakat bu noktaya gelirken çok uzun ve meşakkatli bir süreçten geçildi.
En başta, olimpik hareketin kurucuları, bayanların yarışından yana değildi. Olimpiyatların kurucusu diyebileceğimiz Fransız Pierre de Coubertin sporun amatör ve erkeklere mahsus kalması gerektiğini düşünüyordu. Açıkçası sporda profesyonelliğe olduğu kadar bayanlara da karşıydı. Coubertin’e nazaran bayanlar yalnızca şov gayeli birtakım kollarda yer alabilirdi lakin yarışmak, gayret etmek, madalya almak, erkeklere ayrılmış bir alan olmalıydı.
SINIRLI SAYIDA DALDA
Tam da buna uygun olarak 1896’da Atina’da düzenlenen birinci çağdaş olimpiyatlarda tek bir bayan atlet bile yoktu. Dört yıl sonra Paris’teki olimpiyatlardaysa golfte 10, teniste yedi, krokette üç, yelken ve binicilikte birer olmak üzere toplam 22 bayan atlet yer aldı. Dikkatinizi çekerim bilhassa Yaz Olimpiyat Oyunları’nın üç temel sporu diyebileceğimiz atletizm, jimnastik ve yüzmede hiçbir bayan sportmen yoktu. Bayanların yüzmede yarışabilmek için 1912’ye, atletizme ve jimnastiğe katılabilmek için 1928’e kadar beklemesi gerekecekti.
Zaten genel bayan sportmen sayısı da bunun bir özeti üzereydi. Amsterdam 1928’de toplam 2683 atletin yalnızca 277’si bayandı. Yani tüm atletlerin yüzde 10’undan biraz fazlası. Kış Olimpiyatları’nda da durum pek farklı değildi. 1924’ten 1932’ye bayan sportmenlerin katılabildiği tek kol artistik buz pateniydi. IOC, 1936’da lütfedip bunun yanına alp disiplini kombineyi ekledi.
Açıkçası, İkinci Dünya Savaşı ertesinde bile bayan sportmenler olimpiyatlarda ikinci sınıf muamele görmekten bir türlü kurtulamadı. Bayan atlet sayısı Londra 1948’de 390’a çıkmıştı çıkmasına, Hollandalı Fanny Blankers-Koen üzere muhteşem bir atlet dört altın madalya kazanmıştı kazanmasına lakin bayanlar hâlâ sonlu sayıda kolda yarışabiliyordu.
Burada dönüm noktası, başta Sovyetler Birliği olmak üzere Doğu Bloku ülkelerinin devreye girmesi oldu. Sovyetler Birliği, komünizmin tesisinden sonra memleketler arası spor sistemine çabucak dahil olmamıştı. Fakat 1951’de Sovyetler Birliği Olimpiyat Komitesi kuruldu ve 1952’de Helsinki’ye de süratli bir giriş yaptılar. Üstelik Sovyet toplumunun bir yansıması olarak bayanlar da erkekler kadar ön plandaydı Sovyet kafilesi içinde. Hatta Sovyetler Birliği’nin tarihindeki birinci olimpiyat altın madalyasını bir bayan sportmen kazandı: Atletizm disk atmada Nina Romaşkova…
MADALYALARI TOPLADILAR
1984’e gelindiğinde bile birçok değerli kol bayanlara açık değildi. Örneğin Los Angeles 1984’te, bayanlar 400 metre engelli birinci kere koşulduğunda ve Faslı Neval El Mütavakil altın madalyayı kazandığında son derece ilgi cazip olmuştu. Ancak asıl büyük yankıyı bayanlarda birinci kere koşulan maraton yarışı yarattı. Bayanlar bu kadar uzun arayı nasıl koşacaktı sanki? 50 atletin başladığı 42 kilometre 195 metrelik yarışı Amerikalı John Benoit 2 saat 24 dakika 52 saniyede kazanırken bir birincisi başarmanın memnunluğunu da yaşıyordu.
KARMA YARIŞLAR İLGİ ÇEKİYOR
Los Angeles 1984’ten itibaren hem bayan sportmen sayısı hem de bayanların katılabildiği yarış sayısı süratle arttı. 1984’te 1566 olan bayan atlet sayısı 1996’da 3512’ye, 2008’de 4537’ye ve son olarak Tokyo 2020’de 5498’e kadar çıktı. Hasılı bayan sportmen oranı yüz yıl evvelki yüzde 10’lardan yüzde 48’e ulaştı. Bugün bayanların yarışmadığı tek bir kol kaldı yaz olimpiyatlarında, o da grekoromen güreş. Bunun dışında ara, yük, yükseklik tanımadan her kolda yarışıyorlar. Hatta son periyotta revaçta olan karma yarışların da son derece ilgi çektiğini hatırlatalım.
IOC, yaklaşık 20 yıldır olimpiyatlardaki cinsiyet eşitliğini sağlama tarafında bir siyaset benimsemiş durumda. Paris 2024’te atlet sayısında mutlak eşitliği sağlamak IOC’nin sıradaki maksadı. Lakin birtakım tenkitler de yok değil. Bilhassa Kış Olimpiyatları’ndaki bayan yarışlarında kimi araların kısa olması, bayanların kendi müsabaka kıyafetleri hakkında gereğince kelam sahibi olamaması bu tenkitlerden kimileri.
Paris Olimpiyatları, bayanların da birinci kere yarışlara katılmasıyla spor tarihinde kıymetli bir yer aldı. Tenis turnuvasını kazanan İngiliz Charlotte Cooper Sterry, (1870-1966), olimpiyat tarihinde altın madalya kazanan birinci bayan atlet oldu. Cooper’ın mesleğinde 20 Wimbledon Turnuvası bulunmaktaydı. Bunların beşinde tek bayanlarda birinci olmuştu. Bu rekor lakin 1990’da Martina Navratilova tarafından kırılacaktı.