Prof. Dr. Oğuz Oyan, para siyaseti araçları karşıt istikamette kullanılınca, iktisat idaresinin yan yollardan etkisiz ve maliyetli devalar üretmeye itildiğini vurgulayarak hem kur hem de faizleri birlikte belirlemek üzere “olmayacak duaya amin” denildiğini söyledi.
Oyan, Saray ve iktisat idaresinin enflasyona karşı çabayı öncelikli görmediğini anlatarak “AKP iktidarının ekonomik büyümeyi önceleyen siyasetleri bu derece fiyat ve kur çarpılmalarına meydan vermeden de başarılabilirdi. Artık bu tren kaçmıştır” dedi. Tıpkı vakitte eski CHP milletvekili olan Oğuz Oyan ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– Türkiye’nin risk CDS’leri 900 puanı aştı. Artık yabancı yatırımcının Türkiye’ye inancı olur mu?
Türkiye iktisadının kırılganlık artışı kuşkusuz yabancı yatırımcının itimadını sarsar. Daha değerli sorun ise, Türkiye’nin dış borçlarını ve cari açığı çevirme maliyetlerinin inanılmaz yükselmiş olmasıdır. Bir yıl içinde vadesi gelen borçlar ile cari açık toplamının 230 milyar doları bulacağı hesaba katıldığında, libor artı risk/temerrüd primi olarak dolar bazında yüzde 12’lerde oluşan bir borçlanma faizinin, sürdürülebilmesi zordur.
Bu maliyetlerde bir borçlanmanın şahsen kendisi ülkeyi/şirketleri temerrüde düşürecek niteliktedir. Şayet temerrüt durumu oluşursa, yüksek CDS’lere karşın (yani riskleri evvelden Türkiye’ye ödetmiş olmalarına rağmen) dış güçler alacaklarına şahin kesilip (Demirbank’ın batışında görüldüğü gibi) ülke idaresini sorumlu meblağ ve alacaklarını hiç risk yokmuş üzere tahsil etme kapasitesine sahip olurlar.
GELİRLER ARTIRILMALI
– Türkiye’deki yüksek enflasyon ve hayat pahalılığının sonu nereye varacak?
Cumhurbaşkanı Erdoğan enflasyonu kıymetsizleştirmek için “hayat pahalılığı daha büyük sorundur” diyebiliyor lakin bunun nereye varacağını kestiremiyor: O vakit gelirleri enflasyonun üzerinde artıracaksınız! Devlet, memurların/kamu emekçilerinin fiyatlarını, emekli maaşlarını, taban fiyatı direkt belirlerken tüm ücret/ gelir seviyelerini dolaylı etkilemektedir. Kaldı ki maliye siyasetleriyle, ziraî desteklemeyle bölüşüm bağlantılarına müdahale edebilmektedir.
OLMAYACAK DUAYA AMİN
– İktisat çok güç bir periyottan geçiyor, her gün yeni tedbirler açıklanıyor, bunlar problemleri çözmeye ne derece tesir ediyor?
Saray ve iktisat idaresinin enflasyona karşı çabayı öncelikli görmediğini Bakan Nebati veciz biçimde itiraf etmişti. Gerçi AKP iktidarının ekonomik büyümeyi önceleyen siyasetleri bu kadar fiyat ve kur çarpılmalarına meydan vermeden de başarılabilirdi. Artık artık bu tren kaçmıştır. Para siyaseti araçları karşıt istikamette kullanılınca, iktisat idaresi kendisine bırakılan sığ alanda yan yollardan etkisiz ve maliyetli devalar üretmeye itildi. Lakin dışa açık bir iktisatta hem kur hem de faizleri birlikte belirlemek üzere “olmayacak duaya amin” denildiğinde, her türlü şoklara açık olunacaktır. Bunu 1994 krizinden öğrenemediyseniz, 2018 sonrasında şahsen yarattığınız ve deneyimlediğiniz üç döviz krizinden öğrenme aklına sahip olacaksınız.
ÜRETİMDE KAMUCU YAKLAŞIM ŞART
– Şu anda Türkiye iktisadının en can yakıcı problemleri nelerdir, tahlil için atılması gereken adımlar hangileridir?
Türkiye iktisadının yapısal problemleri, AKP periyodunda katmerlenen sanayisizleşme ve teknolojik gerilik; endüstride, tarımda ve güçte büyüyen dış bağımlılık; düşük tasarruf kapasitesi; işgücünün ileri teknolojiye ahengini sınırlayan vasatlıklardır.
Şimdi gelinen noktada, üç “sistem-içi” seçenek bulunuyor: 1) 2000-2008 şekli sert bir IMF programı; 2) 2008-2015 biçimi IMF’siz IMF disiplini; 3) Sermaye denetimleri rejimine geçiş, (dış borç konsolidasyonu da içerilebilir). Bu sonuncusu sol bir program bile sayılmaz lakin IMF’siz bir seçenek olarak kıymetlidir. Türkiye’nin önünde bölüşüm ve üretim öncelikli bir kamuculuğu, ekonomik bağımsızlığı yine düşünmekten öteki gerçek seçenek bulunmuyor.
KKM’NİN BÜTÇEYE YÜKÜ YASAL DEĞİL
– Döviz kurunu düşürmek için atılan adımların hiçbir işe yaramadığını gördük, kur tarafında ne cins riskler kelam konusu olacak?
Döviz kurunu düşürmekten fazla belli orta platolarda bekletmek siyasetinin ne kadar yüksek maliyetlere sahip olduğunu TCMB rezervlerinin süratle eritilmesinde gördük. Dışa açık bir iktisatta hiçbir rezerv büyüklüğü kur şoklarını durdurmak için kâfi olamaz ve faiz aracını ikame edemez.
Kurları tutmak için getirilen KKM’nin bütçeye yükü şimdiden 37.2 milyar TL ve bu harcama yasal desteğe sahip olmadan yapıldı. Ek bütçeye konulan 40 milyar TL’lik ödenekse katiyen yetersiz; ayrıyeten kur farkları için Gelir ve Kurumlar Vergileri istisnaları, TCMB tarafından üstlenilen KKM maliyetleri de eklenirse, yıllık toplam maliyet 200 milyar TL’yi aşabilecektir.
Kurları tutmak yanında döviz arzını artırmak için başvurulan kısmi kambiyo denetimlerinin (ihracat ve turizm gelirlerinin kısmen TL’ye çevrilmesi zaruriliği; şirketlerin fazla döviz tutmasının TL krediye erişimlerini engellemesi…) problemlere deva üretmesi zordur. Lakin Türkiye’nin tam sermaye denetimlerine mecbur kalması şaşılacak bir durum olmayacaktır.
Ekonominin dış ticari münasebetlerinin beklenenin ötesinde açık üretme eğilimi de (ilk altı ayda 51.4 milyar dolar dış ticaret açığı; birinci beş ayında 28.1 milyar dolar cari açık) bu tabloyu karartmakta, kur risklerinin artışını körüklemektedir. İktisadın döviz geliri yaratma kapasitesi aşınırken ithalat başta olmak üzere sarfiyat cephesi büyümektedir. Bunun sonucunda yılın ikinci yarısında büyüme ve ithalatın frenlenmesi kaçınılmaz görünmektedir.
İŞSİZLİK DAHA DA ARTACAK
– Kaynak problemleri nedeniyle, birinci çeyrekteki büyüme suratının sürdürülmesi zordur. Dünyadaki sakinliğin tesirleri de büyümeyi sınırlayacaktır. İktidarın seçime giderken faizleri artırması ise -bir döviz şoku hariç- düşünülemez.
Sorun daha boyutludur: Enflasyon, gerçek fiyat erimesi, işsizlik, iç ticaret hadlerinin çiftçi aleyhine seyretmesi üzere nedenlerle tarihi bir fakirleşme yaşanırken sermayeye kapsamlı gelir/servet transferleri üzerinden derin ve süratli bir bölüşüm şoku yaratılmaktadır.