Tarih, 24 Aralık 1994.
Şahitlerin anlatımına nazaran, Türkiye Öğrenci Dernekleri Federasyonu İsmail Bahçeci dört kişi tarafından sivil bir araca bindiriliyor. Etraftakiler Bahçeci’nin araca bindirilirken “Ben İsmail Bahçeci, beni kaybetmeye çalışıyorlar” diye bağırdığını anlatıyor.
Marmara Üniversitesi Bağlantı Fakültesi öğrencisi İsmail Bahçeci’den bu tarihten bu yana haber alınamadı.
Bahçeci, kayıp hadiseleriyle ilgili olarak soruşturma dahi açılmayan hadiselerden biri. Oğlunun akıbetini öğrenebilmek için Ankara’ya giden anne Fatma Bahçeci’nin iki hafta Meclis önünde açlık grevi yapması sonuç vermedi. Kardeş Umut Bahçeci’nin aktardığına nazaran, periyodun İnsan Haklarından Sorumlu Devlet Bakanı Azimet Köylüoğlu ise aileye “Ben ne bileyim çocuğunun nerede olduğunu. Öldürmüş, bir çukura atmışlardır” dedi. Tekraren savcılığa giden Bahçeci Ailesi’nin dilekçeleri karşılıksız kaldı. Devlet yetkilileri ise İsmail Bahçeci’nin gözaltına alındığını kabul etmedi.
İnsan Hakları Derneği’nin 2020 yılı açıklamasına nazaran Türkiye’de 1990’lardan bu yana en az bin 338 kişi gözaltında kaybedildi. Bu hadiselerden yargıya intikal eden evraklar ise ekseriyetle ya takipsizlik ya da cezasızlıkla sonuçlandı.
“Cezasızlığı ortadan kaldırma yükümlüğü yerine getirilmiyor”
Hafıza Merkezi’nden avukat Esra Kılıç, 1990’lı yıllarda yüklü olarak OHAL bölgesinde işlenen ve yıllarca sürüncemede bırakılan soruşturmalardan 12 adedinin davaya dönüştüğünü söylüyor. Lakin Kılıç, “Uluslararası hukukta ağır insan hakları ihlali teşkil eden kabahatlerle ilgili açılan bu davaların 8’i beraat kararıyla sonuçlandı. İtiraz süreçleri devam ediyor” halinde devam ediyor.
Kılıç’a nazaran, gözaltında kayıp davalarının beraat ya da düşme kararları ile sonuçlanmalarını sağlayan ortak hukuksal meseleler var. Zorla kaybetme hatasının ceza kanununda tanımlanmaması, kovuşturmaların örgütlü yapıyı ortaya çıkaracak halde derinleştirilmemesi, sanıkların duruşmalarda hazır bulunmaması, davaların kabahatlerin işlendiği yerden farklı bir yere nakledilmesi, meseleler ortasında yer alıyor.
Kılıç, “Bu tespit ettiğimiz ortak hukuksal sıkıntılar sonucunda verilen beraat kararları ile cezasızlığı ortadan kaldırma yükümlülüğü, tesirli soruşturma yükümlülüğü ve nihayetinde hakikati ortaya çıkarma yükümlülüğü yerine getirilmemiş oluyor” diye ekliyor.
Vakit aşımından kapatılan Kırbayır belgesi AYM’de
Avukat Öztürk Türkdoğan’a nazaran ise Cemil Kırbayır’ın kaybedilmesiyle ilgili başlatılan tüzel süreç, Türkiye’deki cezasızlık pratiğini gözler önüne sermesi açısından hayli çarpıcı.
Cemil Kırbayır, 13 Eylül 1980 tarihinde Kars’ın Göle ilçesinde gözaltına alındığında 26 yaşındaydı. O günden sonra ailesi oğullarından bir daha haber alamadı. Yıllar sonra devrin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, Şubat 2011’de Dolmabahçe Sarayı’nda görüştüğü Cumartesi Anneleri’nin ortasında Cemil Kırbayır’ın annesi Berfo Kırbayır da vardı. Erdoğan görüşmeden sonra Meclis’te bir kurul kurularak gözaltında kayıpların araştırılması talimatını verdi.
TBMM İnsan Haklarını İnceleme Alt Komitesi tarafından hazırlanan raporda, “Komisyonumuz Cemil Kırbayır’ın gözaltında azap gördüğüne, bu azap sonucu hayatını kaybettiğine ve vefatına sebebiyet veren kamu görevlilerince ortadan kaldırıldığına inanmaktadır” sözleri yer aldı. Kırbayır’ın kaybedilmesiyle ilgili 1980’lerde başlatılan soruşturma 2002 yılında takipsizlikle sonuçlanmıştı.
Kurul raporundan sonra takipsizlik kararı kaldırıldı ve Kars Savcılığı yeni bir soruşturma başlattı. Fakat Yargıtay, Kırbayır’ın gözaltında kaybedilmesi ile ilgili tekrar soruşturma açılmasını sağlayan mahkeme kararını bozdu. Bozma kararına, 30 yıllık vakit aşımı münasebet gösterildi. Savcılık belgeyi böylelikle kapattı. Kapatılma kararına yapılan itiraz da reddedilince belge Anayasa Mahkemesi’ne taşındı.
İstanbul Galatasaray Meydanı’nda toplanan Cumartesi Anneleri’nin oturma aksiyonu, Ağustos 2018’de yasaklanmıştıFotoğraf: picture-alliance/dpa
“Dosyanın Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne gitmemesini, Anayasa Mahkemesi’nin ihlal kararı vermesini umuyoruz” diyen İnsan Hakları Derneği Lideri Öztürk Türkdoğan, AYM’ye yaptıkları müracaatta gözaltında kaybetme hatasında zamanaşımı olamayacağını vurguladıklarını söylüyor. Türkdoğan, “Savcılık, kaybedilen kişinin cesedine ulaşılamadığı için ‘Bu esasen ölmüştür’ deyip belgeyi kapatamaz. Bu bile aslında ortada bir hukuk güldürüsü olduğunu ortaya koyuyor” diye ekliyor.
Galatasaray dört yıldır Cumartesi Anneleri’ne kapalı
Kayıplarının akıbetini sormak ve faillerin yargılanmasını talep etmek için 1995’ten bu yana İstanbul Galatasaray Meydanı’nda toplanan Cumartesi Anneleri’nin oturma hareketi, Ağustos 2018’de yasaklanmıştı.
“Ne ölüsü ne dirisi, bir türlü bulamadık ağabeyimizi” diyen Umut Bahçeci, meydanın onlara nasıl güç verdiğini söylüyor:
“Cumartesi Anneleri demek, Galatasaray Lisesi önü demek. Meydandan devlete sesleniyorduk. Sesimiz orada başladı. İnsanların ruhları orada diye düşünüyorum. Her bir kaybımızın akıbeti açıklanana kadar orada oturmak istiyoruz.”
1980’den bu yana oğlunu arayan Berfo Kırbayır, Cemil Kırbayır’ın akıbetini öğrenemeden 2013 yılında vefat etti. Oğlunun kaybından sonra hasta düşen İsmail Bahçeci’nin babası Şeyhmus Bahçeci ise bir soruşturma açıldığını dahi göremeden 2004’te hayatını kaybetti. Oğluna ağabeyinin ismini veren Umut Bahçeci, akıbeti 28 yıldır bilinmeyen İsmail Bahçeci’nin anısını onunla yaşatıyor.
17-31 Mayıs tarihleri dünya genelinde “Gözaltında Kayıplara Karşı Milletlerarası Uğraş Haftası” olarak biliniyor.