Borsa İstanbul’da BIST 100 endeksinde satışların derinleşmesiyle devre kesici uygulandı. Borsa İstanbul’un bahse dair yaptığı açıklamada “Saat 17:07:30 prestijiyle endekse bağlı devre kesici tetiklenmiş ve Hisse Piyasasındaki tüm süreç sıralarında, Vadeli Süreç ve Opsiyon Piyasasındaki (VİOP) Hisse ve Hisse Endekslerine dayalı mukavelelerde ve Borçlanma Araçları Piyasası (BAP) Hisse Senedi Repo Pazarında süreçler süreksiz olarak durdurulmuştur” denilmişti.
Habertürk’ten Rahim Ak’ın haberine nazaran, birkaç büyük borsa oyuncusunun kamu ve özel bankalar ile bar kaç gerçek kesim payında 1.5 ay evvel başlattığı süreçler ile evvel harikulâde yükselen akabinde son 1 hafta bugünkü bedel kaybı ile yüzde 14 düşen Borsa İstanbul’da durum sistemi tehdit etmeye başlayınca acil toplantı kararı alındı. Aracı kurumlar ve devlet kurumları şu sıralar Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği’nde tepe gerçekleştiriyor.
Geçen haftayı yüzde 9 ekside kapatan Borsa İstanbul’da sabah saatlerinde toparlanma görülürken öğlenden sonra tekrar satışlar başladı. Günlük kaybın yüzde 5.3’ü bulduğu ve Borsa İstanbul’un devre kesicilerinin çalışmasını mecburî kılan gelişmelerde İş Bankası’nın MIR sistemini askıya almasının da tesirli olduğu belirtildi.
Bir müddettir bankacılık paylarında yapılan inanılmaz süreçlerle 1.5 ayda yüzde 59 yükselen borsada günlerce tavan olan kamu bankaları ve bir kaç payda bu sefer sürecin bilakis dönmüş olması ve taban satışlarının bugün de sürmesi nedeniyle acil tepe toplanıyor.
BORSADA NE OLDU?
1- Pandeminin tüm dünyaya ikramı yüksek enflasyon Türkiye’de kendini öteki ülkelere nazaran çok daha fazla hissettirirken iktisat idaresi faizleri yükseltme yerine düşürme yoluna gitti. Bu durum Türk Lirası mevduat tutanları paralarını enflasyon karşısında eriterek cezalandırırken dövizde de yüksek oynaklığı beraberinde getirdi. Lakin başta Kur Muhafazalı Mevduat olmak üzere iktisat idaresi ve Merkez Bankası’nın aldığı bir çok tedbir iktisatta kriz manasına gelebilecek kurdaki yükselişi 18 lira seviyesinde tutmayı şimdilik başarmış durumda. Başta Rusya olmak üzere çeşitli ülkelerden yapılan rezervleri artırıcı taraftaki mutabakatlar da bu seti güçlendiriyor. Öteki yandan iktisat idaresinin seçim de yaklaşırken kurdaki yükselişi frenleyemez ise enflasyonun daha büyük sıkıntılar yaratmaması için elinden geleni yapacağını iddia etmek de güç değil. Faiz yoksa dövizden de kazanılmayacaksa geriye tek seçenek kalıyor: Borsa. Hazine ve Maliye Bakanı Nurettin Nebati de bu durumu lisana getirdi. Vatandaşın borsaya yatırım yaparak kazanacağına dair açıklama yaptı.
KENDİNİ BESLEYEN SİSTEM KURULMAYA BAŞLIYOR
2- Üstteki gerçeklerden yola çıkan borsanın büyük oyuncuları ise ellerinde büyük paralar olmasa bile kendi kendini besleyen bir sistem kurdular. Bu sistemi kurarken başta Varlık Fonu olmak üzere devletten takviye aldıkları da söyleniyor fakat çabucak belirtelim bu bilgi yalnızca dedikodu olarak ortalıkta dolaşıyor. Bölüm olarak da yabancı yatırımcıların Borsa İstanbul’dan çıkmaları nedeniyle fiyatları epeyce düşük olan (bazı bankalarda defter bedelinin üçte biri kadar) bankacılık seçildi. Yani esasen alınan paylar de kıymetli değil ucuzdu. Pekala sistem nasıl kuruldu? Onu da unsurlar halinde anlatalım.
a-İsim olarak borsanın en eski oyuncularının da ortalarında bulunduğu yatırımcılar kamu bankaları ve özel bankalar ile bir kaç gerçek dal şirketinin paylarında Vadeli Süreçler Piyasası’nda (VİOP) süreç yapmaya başladı. Bu piyasada vadeli olarak aldığınız payın tüm karşılığını değil pay senedine nazaran yüzde 10 ile 15 lira ortasındaki fiyatı nakit teminat olarak yatırıyorsunuz. Borsada pay fiyatı düşerse teminat tamamlanıyor pay fiyatı yükselirse teminat fazlası oluşuyor. Borsada pay senedi 1 arttığında VİOP’da 10 lira kazanıyorsunuz.
b-Buna rağmen oyuncular ellerindeki para ile Borsa İstanbul’da (spot piyasa) birebir payları satın alıyor. Olağan bununla da yetinilmiyor eşe dosta da pay aldırılıyor. Böylelikle spot piyasada payların fiyatı yükseliyor. Pay fiyatı yükseldikçe öbür yatırımcılar da bu harekete katılıyor.
c-Hisse fiyatları Borsa İstanbul’da yükseldikçe VİOP’ta teğe 10 kazanılıyor ve yatırılan teminat fazla geliyor. Yani teminat fazlası meydana geliyor. Artan bu teminatı olan yatırımcılar bu fiyatı yeniden borsada spot piyasada tıpkı paylara yatırıyor. Bu süreç sonucu aracı kurumların bu yatırımcıya verdiği kredi hacmi de artıyor. Daha fazla kredi de yeniden daha fazla pay almak ve pay senedi fiyatının daha fazla yükselmesi manasına geliyor. Yükseliş bu türlü birbirini besleyen sistem içinde sürüyor.
13 TAVAN YAPAN PAY OLUR MU?
Son operasyon ile bir kamu bankasının payı bu sistem ile 13 tavan yaptı. Öteki paylarda de misal tırmanışlar oldu. Bu durum bankacılık endekisini yüzde 150 ve borsayı da yüzde 59 üst taşıdı. Pekala son hafta ne oldu?
3- Oyuncuların en büyük desteği bu sistem ile payların piyasada alınıp satılan kısmının büyük kısmını ele geçirmiş olmalarıydı. Yani yükselen paylar karşısında satıcı artık kalmamıştı. Bu nedenle pay fiyatı yükseldikçe VİOP’tan elde edilen teminat fazlası ile el atılan paylarda tavanlar sürdürülüyordu.
OYUN BOZULUYOR MU? BUNDAN SONRA NE OLACAK?
Kurulan sistemi bozan ise Akbank çalışanları sandığının yaptığı yaklaşık 150 milyon lira fiyatındaki Akbank payı satışı oldu. Bu kurumsal satışı gören yatırımcılar aslında süratli yükseliş nedeniyle her an geri dönüş beklerken paniğe kapıldı ve satışlar başladı. Daha evvel pay almak için sıraya giren yatırımcılar bu sefer tıpkı paylarda satış için sıralandı.
4- Bu durum makinenin bu kere bilakis işlemesini sağladı. Yani evvelce pay fiyatı yükselirken oluşan fazla teminat bu kere açığa dönüştü. Aracı kurumlar yatırımcılardan VİOP’ta teminat açığını tamamlamalarını istedi. VİOP’tan kazandığını spot piyasada pay senedine yatıran yani elinde kâfi nakdi olmayan yatırımcılar da borsada paylarını satmak zorunda kaldı. Yahut aracı kurumlar bu yatırımcıların paylarını satarak teminat açıklarını tamamlamaya başladılar. Bundan sonraki süreçte de teminatların günü ve vaktine nazaran ya yatırımcılar nakit bulacak yahut payları satılacak.
TEK YOL BORSA SİYASETİNDEN VAZGEÇİLİR Mİ?
Peki bundan sonra ne olması bekleniyor? En büyük endişe başta bankacılık olmak üzere sonlu sayıda payda olan hareketin tamama yayılması. Yani bu düşüşlerden başka yatırımcıların panik olması yahut nakit gereksinimi doğan büyük yatırımcıların başka paylarda de satış yapması. Öbür kıymetli husus ise banka paylarında alınan bu teminatların 30 Eylül’de tamamlanmasının mecburiliği. 30 Eylül’e kadar yatırımcılar ya nakit para bulup bu payları alıp yerine koyacak yahut ellerindeki payları satıp süreci kapatacak. Üçüncü mümkünlük aracı kurumların ziyan etmemek için ve verdikleri kredileri de geri alabilmek için yatırımcıların bu paylarını satışa koymaları. Bu süreçte ise hem bireyler hem de aracı kurumların sıkıntı durumda kalmasından korkuluyor. Daha açık bir söz ile bu hareketler nedeniyle birtakım yatırımcıların batması ve kimi aracı kurumların da büyük ziyanlara uğraması ihtimali lisan getiriliyor.
Ancak durumun borsada öteki paylara nasıl yansıyacağı kıymetli. Üstte yazdığımız üzere birtakım paylarda taban hareketinin sürmesi nedeniyle yatırımcıların panik olması ve nakde muhtaçlık duyan büyük yatırımcıların ellerindeki öbür pay senetlerini satmak zorunda kalmaları riskleri önümüzdeki en büyük sorun olarak duruyor. Fakat iktisat idaresinin düşük faiz ve döviz kurunu stabil tutma siyaseti ve borsa şirketlerinin de ucuz olması nedeniyle borsada bundan sonraki durumun yeterli olmasını bekleyenlerin sayısı fazla. Başka yandan Bakan Nebati’nin açıklamalarından yola çıkılarak faiz ve dövizde kaybeden yatırımcıya bir yol gösterilmesi muhtaçlığının göz önüne alınması gerekiyor. Tabir yerindeyse iktisat idaresinin enflasyona karşı tek korunma aracı olarak gösterilen borsadan kolay vazgeçip geçmeyeceği sorusu bundan sonraki süreci belirleyecek.
Son olarak olup bitene Sermaye Piyasası Heyeti’nin (SPK) seyirci kalması büyük reaksiyon topluyor. Birtakım paylarda yüzde 2-3 yükselişlerde şirketten açıklama isteyen SPK bu hareketler olurken bankalardan rastgele bir bilgi istemedi.