David Reid ve Justin Rowlatt | BBC News İklim ve Bilim
Seafields Seafields şirketinden bilim insanları Sargassum tipi yosunlarla deney yapıyor Afrika ve Güney Amerika ortasında Güneydoğu Anadolu bölgesi büyüklüğünde dev bir yosun tarlasının yüzdüğünü hayal edin.
Okyanusta doğal bir formda süzülürken her yıl atmosferden milyarlarca ton karbonu emerek zararsız bir biçimde denizin tabanına gönderiyor.
Kulağa fantastik mi geliyor? Belki… Lakin bir İngiliz işadamı bunu 2026’ya kadar hayata geçirmeyi planlıyor.
Bilim insanları global karbon salımını azaltmanın iklim değişikliğiyle gayret için kâfi olmayacağını, bu nedenle atmosferden karbon çeken formüllerin geliştirilmesinin hayati ehemmiyete sahip olduğunu söylüyor.
Fakat atmosferden karbon çekmek için denenen usuller bugüne kadar daima küçük çaplı kaldı ve başarısı da tıpkı oranda sonlu oldu.
Bu formüllerin işe yaraması için savlı, büyük ve yatırımcılar için cazip olması gerekiyor.
İngiliz işadamı John Auckland’ın Seafields projesi yalnızca atmosferdeki karbonu okyanus tabanına göndermeyi hedeflemiyor, birebir vakitte bu faaliyetle elde edeceği karbon kredisini öbür şirketlere satarak para kazanmayı da amaçlıyor.
55 bin kilometrekarelik bir alana yayılması planlanan bu dev yosun tarlası, başarılı olursa her yıl atmosferden bir milyar ton karbon çekecek.
Dünya çapında atmosfere 50 milyar ton karbon salındığı varsayım ediliyor.
Yani bu proje salınan karbonun yüzde 2’sini tek başına atmosferden geri alabilecek.
Seafields Sargassum tipi yosunun okyanusta ne kadar dayanacağı üzerine deneyler yapılıyor Deniz biyoloğu Victor Smetacek’in fikirlerinden ilham alan bu proje artık Karayipler’de ve Meksika’da test ediliyor.
Seafields’ın Bilimsel Kurucu sıfatını verdiği Prof. Smetacek, yosunların denizlerdeki dairesel akıntıların ortasında büyüme potansiyelinin kendisini şaşkınlığa düşürdüğünü söylüyor:
“Bu döngüsel akıntılar her şeyi merkezlerinde topluyor.
“Bugüne kadar daha çok okyanuslardaki dev plastik çöp adalarına yol açmalarıyla ünlenmişlerdi.”
John Auckland, bu akıntıların birebir formda yosunları da dağılmadan bir ortada tutabileceğini anlatıyor, bir formda tarladan uzaklaşan yosunların da beslenemedikleri için öleceğini belirtiyor.
Haklı olsa düzgün olur.
Çünkü kıyıya vurunca pis bir koku yayan bu yosun çeşidi yıllardır Karayipler’deki turizme ziyan veriyor.
Seafields takımı, tarla için gerekli besinleri okyanusun daha alt kısımlarından ince borularla üst taşımayı hedefliyor.
Tropik bölgelerde güneş ışınları daha kuvvetli olduğu için deniz suyu daha çok buharlaşıyor ve bu yüzden denizin üst katmanları çok tuzlu ve besinsiz oluyor. Bu yüzden buralara “okyanusların çölü” deniyor.
Altlarında ise besin açısından güçlü olan su katmanı bulunuyor. Prof. Smetacek’in planı güç kullanımı gerektirmeyecek bir devridaim sistemiyle aşağıdaki soğuk ve besleyici suyun üst çıkmasını, burada ısındıktan sonra da tekrar aşağı gönderilmesini sağlamak.
Bu devridaim sisteminin birinci deneyleri 2023’te başlayacak. Planın en kritik basamağı bu olduğu için o ana kadar tansiyon yüksek olacak.
İlk olarak 1956’da teorik olarak bahsedilen bu sistem, ilerleyen yıllarda pratikte de hayata geçirildi. Ama bunların hiçbiri Seafields boyutlarında değildi.
Bu usul başarılı olursa sargassum yosunu süratle çoğalabilir. Prof. Smetacek “İnanılmaz bir büyüme suratları var. 10 günde bir kütleleri ikiye katlanıyor” diyor.
Planlara nazaran otomatik balya sistemleri büyüyen yosunları balyalayacak ve okyanus tabanına yollayacak.
Orada oksijen ölçüsü çok düşük olduğu için bu balyalar çürümeyecek ve içlerindeki karbon yüzlerce, tahminen de binler yıl atmosfere geri karışmayacak.
Seafields Yüzen tarlanın bu türlü gözükeceği düşünülüyor Seafields’ın finansörleri bunun yalnızca atmosfer için değil, banka hesapları için de kârlı olmasını umuyor.
Planları, deniz tabanına gönderilen karbon ölçüsü kadar, şirketlere karbon salım hakkı satmak.
Havayolları üzere karbon salımını azaltması çok güç olan şirketler, yükümlülüklerini yerine getirebilmek için bu cins krediler satın alıyor.
Karbon piyasasını eleştirenlerse bu motivasyonla hareket eden şirketlerin abartılı vaatlerle gelip bunları yerine getiremediğine dikkat çekiyor.
Bu da bizi başlangıç noktamıza geri götürüyor: Seafields’ın laboratuvarda umut vadeden bu planı okyanusun ortasında da işler mi?
East Anglia Üniversitesi’nde iklim değişikliği üzerine çalışan akademisyen Dr. Nem Vaughan “Ben sıkıcı bir bilim kadınıyım. Milyarlarca ton karbonun atmosferden nitekim çekilebileceğini söylemeden evvel daha fazla bilgi ve daha fazla araştırma görmek isterim” diyor.
Dr. Vaughan bu usulün biyolojik sistemler üzerinde büyük tesiri olmasından kaygı duyuyor.
Seafields Güney Atlantik’e büyük ziyan verebilecek bu yosun kütlesini inançlı bir formda ihtiva edebilir mi? Devridaim sistemi fırtınalardan sağ çıkabilir mi?
Vaughan “Büyük bir fırtınanın akabinde kıyılara tonlarca plastik borunun vurması kimseyi keyifli etmez” diyor.
Küresel ısınmayla uğraş etmenin teknolojik açıdan daha kolay yolları da var. Örneğin daha fazla ağaç ekmek, karbonu doğal olarak tutan turbalıklar üzere bölgeleri korumak ve Dr. Vaughan’a nazaran hepsinden değerlisi de “Karbonu atmosfere salmamak”:
“Fosil yakıtları çıkarmayı bırakın. Karbonu atmosfere salmamak, saldıktan sonra geri yakalayıp yere indirmeye çalışmaktan çok fakat çok daha kolay.”
John Auckland da iş planlarının kimi modüllerinin şimdi test edilmemiş ögeler içerdiğini kabul etse de bunun denemeye bedel olduğunu düşünüyor:
“Her gün yatırımcıların daha riskli şeylere para yatırdığını görüyorum.
“İklim krizini çözerek büyük kârlar elde edebiliriz.
“Bunu riskli diyerek bir kenara itemeyiz. Herkes bu türlü düşünürse bu büyüklükteki bir tahlil tekniği üzerine kimse çalışmaz.”