ABD ile Çin ortasında global güç rekabetinin ve tansiyonların arttığı periyoda denk gelen görüşme, Biden’ın misyona gelmesinden bu yana iki başkanın birinci yüz yüze buluşması olacak.
Görüşmede önderlerin, Tayvan, insan hakları, ekonomik rekabet, Ukrayna Savaşı ve Rusya’ya karşı tavır ile Kuzey Kore ve nükleer silahlanma hususlarını ele alması, tansiyon kaynağı olan uyuşmazlıklarda “kırmızı çizgilerini” ortaya koyması bekleniyor.
Liderler, daha evvel her ikisi de devlet lideri yardımcısı oldukları periyotta karşılıklı ziyaretlerde ve yüz yüze görüşmelerde bulunmuş lakin Biden’ın geçen yılın başında misyona başlamasından bu yana sadece iki kere çevrim içi ve bir kere de telefonda görüşürken hiçbir ortaya gelmemişti.
Çin Devlet Lideri Şi, Covid-19 salgınının başlamasının akabinde yaklaşık 2,5 yıl boyunca yurt dışı ziyaretlerine orta vermiş ve yüz yüze diplomasiden kaçınmıştı. Şi, birinci sefer temmuzda Endonezya Devlet Lideri Joko Widodo’yu Pekin’de ağırlamış, birinci yurt dışı ziyaretini ise eylülde Kazakistan’a yapmış, ziyaretinin akabinde Özbekistan’a geçerek Şanghay İş Birliği Örgütü Tepesi’ne katılmıştı.
Beyaz Saray yetkilileri, Şi-Biden görüşmesinde, “Tayvan, insan hakları, Ukrayna Savaşı ve ziyanlı ekonomik pratiklerin ele alınacağını” belirtirken görüşmede sıkıntılarının büsbütün çözülmesinin ve değerli bir uzlaşma sağlanmasının beklenmediğini lisana getiriyor.
TAYVAN SORUNU VE “KIRMIZI ÇİZGİLER”
Biden, 10 Kasım’da, ülkesindeki Senato ve Temsilciler Meclisi orta seçimleri sonrası düzenlediği basın toplantısında, Şi ile G20 Doruğu’nda buluşacağını doğrularken, görüşmede muhatabına ABD’nin Tayvan ve öteki meselelerdeki “kırmızı çizgilerini” aktaracağını belirtti.
ABD’nin temel mevzularda ödün vermesinin kelam konusu olmayacağını vurgulayan Biden, “Onunla (Şi) konuştuğumda yapmak istediğim; her iki tarafın kırmızı çizgilerinin ne olduğunu ortaya koymak; onun Çin’in ulusal çıkarları açısından kritik gördüğü şeyin ne olduğunu anlamak, benim ABD’nin ulusal çıkarları açısından kritik olduğuna inandıklarımı aktarmak ve sonunda bu ikisinin çatışıp çatışmadığına karşılıklı karar vermek” tabirlerini kullandı.
Toplantıda Biden’a daha evvel bir sefer yinelediği, “Çin’in işgali halinde Amerikan askerinin Tayvan’ı savunacağına” yönelik kelamlarını Şi’ye söyleyip söylemeyeceği soruldu.
Biden, kelam konusu taahhüdü görüşmede direkt lisana getirip getirmeyeceğini söylemekten kaçınırken, “Onunla (Şi) bu mevzuyu konuşacağız. Tayvan doktrinimizde değişiklik yok” dedi.
“STRATEJİK MUĞLAKLIK”
ABD Lideri, mayısta Japonya’yı ziyaretinde ve eylülde ülkesinde CBS televizyonuna verdiği mülakatta, ülkesinin Çin’in mümkün işgali karşısında Tayvan’ı askeri olarak savunacağına dair yorumlarda bulunmuştu.
Biden’ın kelamları, Washington’ın bugüne dek Tayvan konusunda izlediği “stratejik muğlaklık” siyasetinden kopuş olarak yorumlanmış ama her iki açıklamanın akabinde Beyaz Saray ve Dışişleri yetkilileri ABD’nin Tayvan siyasetinin değişmediği vurgulayarak Biden’ın kelamlarını düzeltme gereği hissetmişti.
“Tek Çin” siyasetini benimseyen ve Pekin idaresini tüm Çin’in yasal hükümeti olarak tanıyan Washington, 1979 tarihli Tayvan Alakaları Maddesi’nde, Ada’nın öz-savunmasını sağlayacak askeri kapasiteye sahip olması için takviye sağlayacağı ve bölgedeki statükoyu tek taraflı değiştirmeye yönelik hareketlere karşı çıkacağı taahhüdünde bulunmuştu.
Ancak kelam konusu taahhütler, ABD’ye Tayvan’ı direkt askeri olarak savunma yükümlülüğü getirmiyor. Washington’ın ABD ordusunun Ada’yı bilfiil savunacağına dair resmi beyanda bulunmaktan kaçındığı bu siyaset “stratejik muğlaklık” olarak isimlendiriliyor.
PELOSİ’NİN ZİYARETİ VE TIRMANAN GERİLİM
Ada’yı kendi topraklarının kesimi gören Pekin idaresi, Washington idaresinden üst seviye bir yetkilinin ziyaret etmesine reaksiyon gösterirken, Şi, Biden ile telefon görüşmesinde, “Tayvan sıkıntısında yabancı müdahalesinin kabul edilemeyeceği” iletisini vermişti.
Çin Devlet Lideri, “Çin hükümeti ve halkının Tayvan konusundaki hali tutarlıdır; ulusal egemenliği ve toprak bütünlüğünü korumak, 1,4 milyardan fazla Çinlinin ortak iradesidir. Halkın iradesi çiğnenemez. Ateşle oynayan kendisini yakar” sözlerini kullanmıştı.
Pelosi’nin Pekin’in ihtarlarına karşın ağustos başında Tayvan’ı ziyaret etmesi, tansiyonu doruğa çıkarmıştı.
Çin ordusu, ziyaretin akabinde Ada etrafında askeri tatbikatlar başlatmış, 7 gün süren tatbikatlar Ada’nın etrafında fiili abluka oluşturmuştu. Gerçek silah ve mühimmatın kullanıldığı tatbikatlar sırasında Çin ana karasından ateşlenen güdümlü füzeler, Tayvan yakınlarındaki sulara düşmüştü.
Ordu sözcüsü, 10 Ağustos’ta tatbikatların tamamlandığını duyurmuş lakin Tayvan Boğazı’ndaki askeri devriye faaliyetinin devam edeceğini bildirmişti.
Çin idaresi ayrıyeten ziyaret nedeniyle Pelosi ve ailesine de yaptırım uygulayacağını bildirmiş, ABD idaresiyle birtakım ikili diyalog ve iş birliği düzeneklerini durdurduğunu açıklamıştı.
İki önder, Bali’deki görüşmede Pelosi’nin ziyaretinin yol açtığı krizi birinci sefer ele alma fırsatı bulacak.
ÇİP SAVAŞI
Görüşme dünyanın en büyük iki iktisadına sahip ülkeler ortasında son devirde artan ekonomik ve teknolojik rekabetteki problemlerin da gündeme gelmesi bekleniyor.
Bilgisayarlardan akıllı telefonlara, uçaklardan elektrikli araçlara, mesken eşyalarından askeri donanımlara kadar birçok teknolojinin temelini oluşturan yarı iletken çipler ve entegre devrelerin, son devirde ABD ile Çin ortasındaki artan rekabetin cephesi haline geldiği gözleniyor.
Biden idaresi, ağustosta onaylanarak yürürlüğe giren Çip ve Bilim Yasası ile ABD’de yatırım yapan yerli ve yabancı üreticilere yarı iletken üretimi için yaklaşık 52 milyar dolarlık takviye açıklarken, dayanaklardan yararlanmak isteyen şirketlere Çin’deki üretim tesislerinin teknolojik kapasitesini geliştirmeme kaidesi getirerek Pekin’in bu alandaki tesirini sınırlama maksadını ortaya koydu.
ABD Ticaret Bakanlığına bağlı Sanayi ve Güvenlik Ofisi (BIS), 7 Ekim’de yayımladığı yeni düzenlemeyle, ortalarında Çin’in en büyük hafıza çipi üreticisi Yangzte Memory Technologies, en büyük yarı iletken donanım üreticisi Naura Technology Group’un bulunduğu 31 Çinli şirket ve kurumun İhracat Denetim Listesi’ne alındığını bildirdi.
Yeni kısıtlamalar ile kimi ileri teknoloji çipler ile çip üretimi için gereken materyal, makine ve donanımın Çin’e ihracatı için de lisans kuralı getirilirken ABD vatandaşlarının Çin’de çip sanayisinde çalışmasını müsaadeye tabi kılındı.
Kısıtlamalar iki büyük güç ortasında bir “çip savaşının” ilanı olarak yorumlanırken, ihracat denetimlerinin memleketler arası ticaret kurallarını ihlal ettiğini savunan Çin tarafı, Washington’ın adımlarını “teknolojik hegemonyasını sürdürme çabası” olarak yorumladı.
UKRAYNA SAVAŞI VE RUSYA’YA KARŞI TUTUM
Biden, görüşme öncesinde yaptığı açıklamalarda, Çin’in son devirde Ukrayna Savaşı ile kontaklı olarak “Rusya ile ortasına aralık koyduğunu” gözlediklerini belirterek, bunu ilgilerde olumlu bir gelişme olarak yorumladı.
Çin Devlet Lideri Şi’nin bu ay başında Almanya Başbakanı Olaf Scholz ile Pekin’de yaptığı görüşmede iki önder, Rusya’nın Ukrayna’da nükleer silah kullanma tehdidini kınadıklarını bildirmişti.
Şi’nin, Ukrayna Savaşı’nın başlamasından çabucak evvel Pekin Kış Olimpiyatları’nda Rus mevkidaşı Vladimir Putin ile görüşmesinde “iki ülke dostluğunun limiti olmadığını” açıklaması, Moskova’nın Ukrayna’da başlatacağı askeri operasyona örtülü bir takviye olarak yorumlanmıştı.
Pekin, krizin başlangıcından itibaren Ukrayna’daki savaş ile ilgili “işgal”, “saldırı” sözcüklerini ve “kınama” manasına gelecek sözleri kullanmaktan kaçınmış, BM Genel Heyetinin kınama kararında çekimser oy kullanmıştı.
KUZEY KORE
Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, Kuzey Kore’nin son devirdeki füze denemelerinin ABD’nin bölgedeki müttefiklerine ve Amerikan askeri varlığına yönelik tehdidinin de gündeme geleceğini bildirdi.
Kuzey Kore’nin nükleer ve füze denemelerinin ABD, Japonya ve Güney Kore’yi tehdit ettiği, bölgedeki barış ve istikrara ziyan verdiğinin altını çizen Sullivan, Biden’ın Şi’den Çin’in bu bahiste yapan rol üstlenme daveti yapacağını aktardı.
ABD Lideri’nin bu bahiste somut talepte bulunmayacağını vurgulayan Sullivan, “Eğer Kuzey Kore bu doğrultuda devam ederse ABD’nin bölgedeki güvenliğini ve askeri varlığını güçlendirmesi gerekecek. Münasebetiyle Kuzey Kore’nin negatif eğilimlerini dizginlemek Çin’in çıkarına olacaktır. Tabi bunu yapmayı tercih edip etmeyecekleri kendi bilecekleri iş” diye konuştu.