İzlanda’daki Fagradalsfjall volkanından magma örneği alan Jackson ve öteki araştırmacılar, bilim insanlarının volkanları incelediği iki asırlık vakit diliminde varsayılandan çok daha dinamik olan bir süreci ortaya çıkardılar. “Bu yanardağların nasıl çalıştığını anlamaya yaklaştığımızı düşünürken, büyük bir sürprizle karşılaşıyoruz” diyor Jackson.
Yerbilimcilerin bulguları, Nature bülteninde yayımlandı.
Bir ayda 10.000 yıl
Populer Science Türkiye’nin çevirdiği araştırmanın bulgularında, Jackson’ı Fagradalsfjall’in doğuşuna tanıklık ettiği hakikat yer ve vakte iten şey, öğretim üyelerine verilen uzun bir seyahat müsaadesine, bir salgına ve yer altında 780 yıldır eriyen bir kayaya mal olduğu aktarılıyor. İzlanda’nın güneybatısındaki alçak bölgelerde bulunan bir çatlak olan Fagradalsfjall, 2021 yılının mart ayında bölünmüş ve magmayla birlikte patlamış. Jackson, bu vakitlerde Reykjanes Yarımadası’ndaki herkesin bir çeşit patlamaya hazırlıklı olduğunu belirtiyor.
“Deprem fırtınası şiddetliydi” diyen Jackson, Dünya’yı haftalar boyunca sarsan ve İzlanda nüfusunun büyük bir kısmını hop oturup hop kaldıran 50.000 civarı sallantı olduğunu söylüyor. Bu sarsıntıların kimileri 4 ve üzeri büyüklükte.
Fakat uykusuz geçen geceler buna değmiş ve bilim insanlarının şahit olduğu bu tuhaflık, nispeten boş Geldingadalur bölgesinin tabanındaki delikten sızıp fışkıran lavlarla bir arada büyüleyici bir görüntüye dönüşmüş. Bilim insanları ve ziyaretçiler, Dünya kabuğunun en yeni kısmını oluşurken görmek için bölgeye akın etmiş. Zehirli gazları uzaklara savuran rüzgarlar ve lavın yavaş akışı sayesinde, lavları en başından beri daima biçimde örnekleyecek kadar yaklaşmayı başarmışlar.
Jackson şöyle açıklıyor: “Varsayıma nazaran bir magma odası, vakitle yavaş formda doluyor ve magma epey karışıyordu. Sonrasında ise püskürme devri boyunca boşalıyordu.” Jackson, volkanik patlamalar üzerinde çalışan bilim insanlarının, çok uygun tanımlanmış bu iki adımlı sürecin sonucunda Dünya’dan çıkan magmanın kimyasal bileşiminde kıymetli değişimler olmasını beklemediğini söylüyor.
“Hawaii’deki Kilauea Dağı’nda bunu gördük” diyor. “Yıllar süren püskürmeler vardı lakin vakitle çok az değişim olmuştu”
“Ancak İzlanda’da, kilit kimyasal işaretlerde 1.000 kattan daha büyük değişimler olmuştu” diye devam ediyor Jackson. “Fagradalsfjall püskürmesi, bir ay içinde Kilauea püskürmelerinin onlarca yılda gösterdiğinden daha fazla bileşim çeşitliliği sergilemişti. Kelam konusu püskürmenin birinci ayında örneklenen kimyasal bileşimlerin toplam aralığı, İzlanda’nın güneybatısında son 10.000 yılda püskürenlerin bütün aralığına denkti.”
Bilim beşerlerine nazaran bu değişkenlik, manto katmanının daha derinlerinden çıkan ardışık magma yığınlarının odaya sızmasının bir sonucu.