Uyku, sağlıklı hayat için vazgeçilmez fizyolojik bir süreç. Kişinin uykuya dalmasını ve uykudan uyanmasını sağlayan ise kendi biyolojik saati ve sirkadiyen ritmi.
Fakat birtakım bireylerin sağlıklı erişkinlerde olması gereken ortalama uyku müddeti olan 7-8 saatten az ya da çok uyuyabildiğini söyleyen Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Banu M. Salepçi, açıklanamayan uykusuzluk yahut uzun uyumanın nedeninin sirkadiyen ritim bozukluğu olabileceğini belirtti.
Prof. Dr. Salepçi, bunun sonucunda da gündüz çok uyku hali, iş performansında azalma, konsantrasyon bozukluğu, depresyon, okul ve iş muvaffakiyetinde azalma, iş ve trafik kazalarında artış üzere değerli sonuçların ortaya çıkabildiğini söyledi.
VÜCUT ISISINDAN İŞTAHA KADAR BİRÇOK SİSTEM SİRKADİYEN RİTMİ ETKİLİYOR
Sirkadiyen ritmin uykuya dalma, uykudan uyanma, gün içinde uyanık kalmayı etkileyen pek çok fizyolojik sistemle ilgili olduğunu anlatan Prof. Dr. Banu M. Salepçi, hususla ilgili şu bilgileri verdi:
“Sirkadiyen ritim, aydınlık-karanlık, beden ısısı, melatonin salgılanması, kandaki kortizol seviyesi ve iştah ile yakından bağlantılıdır. Günün kararması ile birlikte bedende gün boyunca biriken uyku (S) unsuru ve melatonin salgısının artması uykuyu başlatır. Uykunun birinci yarısından sonra uyku hususu ve melatonin salgısı azalmaya başlar, aydınlığın ortaya çıkması ile gözdeki retina katmanında bulunan ışığı algılayan reseptörlerin uyarılması ile de sabah uyanma gerçekleşir. Sirkadiyen ritim 24 saat boyunca aşikâr sistem içinde devam eder.”
SİRKADİYEN RİTİM NEDEN BOZULUR
Gece karanlık – sabah aydınlık saatleri, kişinin kendi biyolojik saati, genetik farklılıklar, fizikî aktiviteler, çalışma saatleri, toplumsal hayat ve öteki çevresel faktörler üzere birçok ögenin bu ritmi etkilediğine işaret eden Prof. Dr. Salepçi, şahsî nedenlere bağlı etkenlerle ilgili şunları anlattı:
“Genetik farklılıklar nedeniyle sirkadiyen sistemin ışığa verdiği reaksiyonların farklı olması gecikmiş uyku-uyanıklık yahut erken uyku-uyanıklık ritmine yol açabilir. Bununla birlikte ilerleyen yaş da sirkadiyen ritim bozukluklarının artmasındaki faktörlerden biridir. İleri yaşlarda sistemsiz uyku-uyanıklık, demans ve nörolojik bozuklukların ortaya çıkması sirkadiyen ritimin bozulmasında rol oynar. Görme özürlülerin 1/3’ü olağan sirkadiyen ritme sahipken geri kalan 2/3’ünde 24 saatlik ritim erkene yahut geçe kayar.”
ÇALIŞMA ŞARTLARI ÇOK ÖNEMLİ
Kişisel etkenlerin yanı sıra vardiyalı çalışma ya da güç çalışma şartları üzere çevresel faktörlerin de sirkadiyen ritmi bozabildiğini söyleyen Prof. Dr. Salepçi, “Çalışma kuralları nedeni ile akşam çalışan şahıslarda sirkadiyen ritim bozularak gece uyku hususu ve melatonin artışına bağlı uykululuk, gündüz de uyanıklık için bedenin alarmda olması uykusuzluğa yol açar. Gece geç saatlere kadar çalışıp sabah erken kalkmak zorunda kalma üzere sıkıntı çalışma şartları da sirkadiyen ritmin bozulmasına yol açar” diye konuştu.
BATIDAN DOĞUYA SEYAHAT SONRASI SİRKADİYEN RİTİM DAHA GEÇ SİSTEME GİRİYOR
Özellikle uzun uçak seyahatleri sonrasındaki jet lag sendromunun de sirkadiyen ritmi bozduğunu söyleyen Prof. Dr. Salepçi, “Amerika yahut Uzakdoğu üzere önemli saat farkı olan bölgelere seyahat edildiğinde uyku-uyanıklık vaktinin biyolojik saatle ahengi bozulur. Sirkadiyen ritmin tekrar düzenlenmesi doğudan batıya seyahat edildiğinde 2-3 günlük müddette olmasına karşın batıdan doğuya seyahat edildiğinde daha uzun 7-8 gün sürebilir” dedi.
UYKUSUZLUK, DEPRESYON VE YORGUNLUĞUN HEM SEBEBİ HEM SONUCU
Uykusuzluğun en değerli uyku bozukluklarından biri olduğunu hatırlatan Prof. Dr. Salepçi, “Depresyon başta olmak üzere bipolar hastalık, anksiyete bozukluğu üzere psikiyatrik hastalıkların esas semptomu uykusuzluk olduğu üzere uyku sorunları de yorgunluk, halsizlik ve depresyona yol açar. Sonuçta uykusuzluk depresyon ve yorgunluğun sebebi olduğu üzere sonucu da olabilir” diye konuştu.
UYKU HİJYENİ SAĞLANMALI
Uykuyu sisteme sokmak için uyku hijyeni sağlanması gerektiğini söyleyen Prof. Dr. Banu M. Salepçi, mevzuyla ilgili tekliflerini şöyle sıraladı:
“Yatmadan çabucak evvel bilgisayar, telefon, tablet kullanımı, uykuyu başlatan melatonin salgılanmasını baskılayarak uykunun gecikmesine (sirkadiyen ritm kaymasına) yol açar. Bu nedenle yatmadan birkaç saat evvel bu aygıtların kullanımının bırakılması gerekir.”