Getty ImagesUnutkanlık ne vakit önemli bir sorun haline gelir? Bu süreci geciktirmenin, hatta önlemenin yolları var mı? Hafızayı güçlendirmek için neler yapılabilir?
ABD’deki George Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde nörolog Profesör Richard Restak, unutkanlığın birçoklarının odaklanmamaktan kaynaklı olduğunu söylüyor.
Guardian gazetesinden Gaby Hinsliff’in haberine nazaran, Amerikan Nöropsikiyatri Derneği’nin eski lideri Restak bu durumu şöyle anlatıyor:
“Bir partiye gittiniz diyelim. Hâlâ işle ilgili bir mevzuyu düşünüyor ve size bir şeyler anlatan kişiyi aslında dinlemiyorsanız, sonra bu kişinin ismini hatırlamadığınızı fark edersiniz. Evvel bilgiyi hafızaya yerleştirirsiniz, sonra da bunu hatırlamanız gerekir. Lakin birinci etapta yerleştirme olmamışsa esasen o bilgi yoktur.”
Beyin ve davranış konusunda Amerikan Savunma Bakanlığı Pentagon’dan NASA’ya kadar birçok yerde konferans veren ve insan beyni üzerine 20’yi aşkın kitabı bulunan Restak, son kitabında (The Complete Guide to Memory: The Science of Strengthening Your Mind), ABD’de 50 yaş üzerindeki insanların Alzheimer kaygısıyla yaşadığını belirtiyor ve 55 yaş üzerindeki şahısların hekimlerine en çok süreksiz hafıza kaybından şikayet ettiklerini, bunların birçoklarının aslında kaygı edilecek bir durum olmadığını belirtiyor.
Ama örneğin konutun anahtarını bulamıyorsanız ve sonunda buzdolabından çıkıyorsa, “Bu durum unutkanlığın ötesinde bir şey” diyor.
Restak, hafızanın şahıstan bireye değişkenlik gösterdiğini ve birtakım insanların her vakit dağınık olacağını belirtiyor.
Asıl ihtar sinyali ise, karakter dışı görünen bir değişikliktir. Örneğin kağıt oyununda hangi kartların oynandığını her vakit takip edebilen istekli bir oyuncuysanız ve ansızın bunu artık yapamadığınızı fark ederseniz, bu araştırılması gereken bir durum olabilir.
- Demans araştırması: Dünyada olaylar 2050’ye kadar üçe katlanarak 153 milyona çıkabilir
Restak ayrıyeten, demansın erken evrelerindeki birçok hastanın, roman okumayı bıraktığını, zira romandaki karakterleri ve gelişmeleri takip etmekte zorlandıklarını belirtiyor. Meğer karmaşık romanlar okumak başlı başına değerli bir zihinsel idman olabilir.
Bunda zorlanıyorsanız, yeni bir karakterden birinci bahsedildiğinde altını çizmenin ve gerekirse daha sonra hatırlamak için geri dönmenin sorun olmayacağını söylüyor; “Okumaya devam etmek için ne yapmanız gerekiyorsa yapın.”
‘ÇALIŞMA BELLEĞİNE EHEMMİYET VERİN’
Bir yemek tanımını takip etmek üzere, kurgusal olay örgüsünü takip etmek de bir çalışma belleği idmanıdır. Çalışma belleği, süreçlerin süreksiz olarak tutulduğu ve üzerlerinde değişikliklerin yapıldığı bellek bileşenidir. Bir şeyin süreksiz olarak saklandığı kısa vadeli bellekten yahut çocukluk anıları üzere şeyleri kapsayan epizodik (anısal) bellekten farklıdır.
Restak, işleyen bellek de denilen çalışma belleğinin, sahip olduğumuz bilgileri pahalandırmak için kullandığımız şey olduğunu ve herkesin öncelik vermesi gereken bellek olduğunu söylüyor.
Kendi haline bırakıldığında, hafızanın 30’lu yaşlardan itibaren doğal olarak azalmaya başladığına dikkat çeken Restak, bu nedenle her gün pratik yapılmasını öneriyor.
Hafızada kalıcılaşmayı sağlayan usullerden biri, hatırlamak istediğiniz şeyler için canlı görsel imgeler yaratmak olabilir.
Tıp mecmuası Lancet’in demans komitesi tarafından yapılan bir araştırma, tıpkı kalp hastalığı ve birçok kanserde olduğu üzere, Alzheimer hadiselerinin yaklaşık yüzde 40’ının sigaradan obeziteye ve çok içkiye kadar 12 risk faktörünün sonlandırılmasıyla önlenebileceğini yahut geciktirilebileceğini öne sürüyor.
Getty ImagesHAFIZA İÇİN TAVSİYELER
Restak’ın beyin işlevleri ve hafızayı güçlendirmek için teklifleri şöyle:
- En geç 70 yaşından evvel alkolü bırakmak gerekiyor. 65 yaşı geçtiğinizde zati gençken sahip olduğunuzdan daha az beyin hudut hücresine sahip oluyorsunuz. Alkol hudut hücreleri için âlâ değil.
- Yeterince uyumak beyin işlevlerine yardımcı oluyor. Bu nedenle öğlenden sonra kısa şekerlemeler de hafızaya âlâ gelir. (Uykusuz geceler geçiren yeni annelerin ve gece terlemesi ve uykusuzluktan mustarip menopoz periyodundaki bayanların sıklıkla beyin bulanıklığından şikayet etmelerinin nedeni de bu olabilir).
- İşitme yahut görme meseleleri derhal ele alınmalıdır; bunlar çarkların dönmesini sağlayan sohbetlere ve hobilere katılmayı zorlaştırır.
- Sosyalleşme, Alzheimer ve demanstan uzak durmanın ve hafızayı müdafaanın en kıymetli kesimidir.
Ancak Restak, hafızayı geliştirmenin Alzheimer’a yakalanmayı engelleyebileceğini söylemiyor; “Hiç kimse bir diğerinin demansa yakalanmayacağını garanti edemez” diyor ve ekliyor:
“Ben bunu otomobil kullanmaya benzetiyorum; kaza yapmayacağınızı garanti edemezsiniz lakin emniyet kemerinizi takarak, suratınızı denetim ederek ve otomobilinizin bakımını yaptırarak riski azaltabilirsiniz.”
ALZHEİMER HASTALARINA NASIL YAKLAŞILMALI?
Restak, hafıza kaybı başladıktan sonra bile insanların geride kalanlara tutunmalarına yardımcı olmak için geç olmadığını belirtiyor. Sevdiğiniz biri Alzheimer hastasıysa, daima kusurlarını yahut hafıza kaybını yüzlerine vurarak onları üzmemek gerektiğini, bunun yerine, şu anda oldukları yerde onlarla buluşmak gerektiğini söylüyor.
“Hâlâ neye ilgi duyuyorlar? Bunun hakkında konuşun, buradan ilerlemeye çalışın, zira demansta bile pek çok şey olağan aralıkta kalır. Çok hudut bozucu ve üzücü bir durum olmasına karşın, bu duruma yalnızca umutsuz bir durum olarak bakmamalısınız. Hafıza kırıntılarının kaldığı yerde tahminen de umut vardır.”