AKP ile MHP tarafından toplumsal medya ve internette “yalan haberle mücadele” savıyla hazırlanan ve dün akşam TBMM’ye sunulan “dezenformasyon” yasa teklifinin internet haberleri ve toplumsal medya paylaşımlarına getirdiği mahpus cezaları ve çok sayıda öbür ögesiyle Türkiye’de zati giderek zorlaşan gazetecilik faaliyetlerini daha da daraltması bekleniyor.
Yürütme ve yürürlük dahil 40 unsurdan oluşan “Basın Kanunu ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” toplumsal medya ile internet medyasına yeni düzenlemeler getiriyor.
MHP Genel Lider Yardımcısı Feti Yıldız ve AKP Kahramanmaraş Milletvekili Ahmet Özdemir’in birinci imzacıları olduğu yasa teklifinin birinci halinde, aylardır çalışmayı yürüten AKP Küme Başkanvekili Becerikli Ünal’ın ve AKP Hatay Milletvekili Hüseyin Yayman’ın imzaları ise bulunmuyor.
Teklif Meclis’e sunulmadan evvel AKP ile MHP ortasında mahpus cezası konusunda uzlaşmazlık olduğu bilgileri kulislere yansımıştı. DW Türkçe’nin teklife ait ulaşmaya çalıştığı Becerikli Ünal ve Hüseyin Yayman telefonlara karşılık vermedi.
3 yıla kadar mahpus cezaları geliyor
Yasa teklifi, içindeki pek çok ögeyle gerek toplumsal medyayı kullanan vatandaşları gerekse internet medyasını ve toplumsal medyada paylaşım yapan gazetecileri kısıtlıyor.
Yaman AkdenizFotoğraf: DW/B. Karakas
Teklifin 29’uncu unsuru ile Türk Ceza Kanunu’nun “kanunlara uymamaya tahrik” başlıklı 217’nci hususuna bir unsur daha ekleniyor. Bu düzenleme ile “halkı aldatıcı bilgiyi alenen yayma” başlığı ile yeni bir hata tarifi yapılıyor ve bu cürmün kapsamı şöyle anlatılıyor:
“Sırf halk ortasında telaş, kaygı yahut panik yaratmak saikiyle; ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu nizamı ve genel sıhhati ile ilgili gerçeğe alışılmamış bir bilgiyi, kamu barışını bozmaya elverişli biçimde alenen yayan kimse, bir yıldan üç yıla kadar mahpus cezasıyla cezalandırılır. Cürmün, failin gerçek kimliğini gizlemek suretiyle yahut bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, üstteki fıkraya nazaran verilen ceza yarı oranında artırılır.”
Siber Hukuk Uzmanı Yaman Akdeniz DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, teklifin bu hususunun teknik açıdan dar tanımlanmakla birlikte bilhassa uygulamada sorun yaratacağına dikkat çekerek, şunları söylüyor:
“Aslında kâğıt üstünde baktığımız vakit anlaşılmaz bir kabahat tiplemesi. Biraz geniş tanımlanmış ve bu nedenle mevcut nizamda keyfi halde uygulanmasına imkan sağlayacak bir tanımlama olarak görüyorum. Açıkçası yaklaşan seçim devrinde sıklıkla başvurulacak ve istisnai olarak Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) kalacak bir hata tiplemesinden daha fazla sıklıkla uygulanacak bir hata tiplemesi olacağını düşünüyorum.”
MHP’li Feti Yıldız ise bu tenkitlerin hatırlatılması üzerine DW Türkçe’ye “Biz bir kısım insanlara kötülük yapmak, bir kısım insanları mahpusa atmak, bir kısım insanları yalancı çıkarmak için bir şey düzenlemiyoruz ki. İç ve dış güvenliği sarsıcı palavra haberi, üretilmiş haberi bile isteye yayan sonucuna katlanır, diyoruz. Bu kadar basit” açıklaması yaptı.
Feti YıldızFotoğraf: Privat
Savcılıklara şikayetler artabilir
Pekala teklifle öngörülen “halkı aldatıcı bilgi” ya da “yalan haber” kapsamına nelerin girdiğine kimler, nasıl karar verecek? Bu noktada bu cürüm Türk Ceza Kanunu’nda tanımlandığı için yargı süreci ve savcılıklar işaret ediliyor.
Akdeniz, bu unsur ile bir hata tanımlaması kelam konusu olduğu için öteki kabahatlerin işleyişinden yani mesela Cumhurbaşkanına hakaret cürmünden bir farkı olmayacağını belirterek, “Orada da biz savcıların resen soruşturma başlattığını da görüyoruz, cumhurbaşkanı vekillerinin yahut sade vatandaşın da şikayette bulunduğunu görebiliyoruz” diyor.
Bu nedenle toplumsal medya paylaşımları ya da internette yayımlanan haberler nedeniyle hem soruşturma ve iddianamelerin hem de vatandaşların birbirini şikayetlerinin artabileceği belirtiliyor.
Akdeniz, “İnsanlar hem birbirlerini savcılıklara şikayet edecekler, hem de daha fazla duyulan, yayılan haberler ve toplumsal medya içerikleri ile ilgili savcıların soruşturma başlatacağını göreceğiz” değerlendirmesi yapıyor.
Gürkan ÖzturanFotoğraf: Deniz Bozkurt-Pekar
İnternet medyasına düzenleme
İktidarın yasama yapma tekniği olarak sık sık başvurduğu biçimde teklifte kimi olumlu konulara da yer verdiği gözlenirken, bu kapsamda internet medyasının ve çalışanlarının Basın Kanunu’na dahil edilmesi üzere unsurların uzun müddettir beklendiğine dikkat çekiliyor.
Lakin irtibat uzmanları ve muhalefet internet medyası ile ilgili unsurlarda de genel maksadın denetim ve kısıtlama olduğu noktasında birleşiyor.
Avrupa Basın ve Medya Özgürlüğü Merkezi (ECPMF)’te Medya Özgürlüğü Acil Müdahale (MFRR) Koordinatörü Gürkan Özturan, DW’ye değerlendirmesinde şu yorumu yapıyor:
“Alt metinlere, hatta paragraf ortalarına bakıldığında epey tehlikeli ögeler ve büyük riskler barındırdığını söylemek mümkün. Çok kısa bir özetle aslında Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Başkanlığı tarafından yayınlanmış rastgele bir bilginin yankısı olmayan her şey potansiyel cürüm olarak kabul edilebilecek üzere görünüyor.”
Muhalefete nazaran ise iktidarın asıl hedefi seçim öncesinde hem internet medyasını hem de toplumsal medyayı denetim altına almak.
Teklifin hazırlık basamaklarını TBMM Dijital Mecralar Kurulu’nda takip eden CHP Milletvekili Utku Çakırözer, muhalefet olarak görüşmeler sırasında özgürlük alanlarının daraltılmasına değil genişletilmesine yönelik tenkitlerde bulunduklarını belirtiyor. İnternet mecrasının basın kanunu kapsamına alınmasının kıymetli olduğunu söyleyerek, bunun uzun müddettir beklendiğini anımsatan Çakırözer kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Ama bunu yaparken çok fazla kısıtlayıcı önlem getiriliyor. Mesela erişim manileri çok fazla artacak. Teklife baktığınızda çok süratli bir formda haberlere erişim pürüzü gelecek. Gördüğümüz kadarıyla özgürlük alanını genişletmeye değil tam aksine daraltmaya yönelik bir kanun var karşımızda.”
Utku ÇakırözerFotoğraf: CHP
Çakırözer, bu teklife ait iktidarın zihnindeki genel çerçeveyi ise şöyle aktarıyor:
“Seçim öncesinde iktidar hem basının özgür ve objektif bir biçimde haber yapmasını engellemek istiyor, hem de daha geniş biçimde vatandaşların toplumsal medya alanında tenkit hakkını, söz özgürlüğünü kullanmasını kısıtlayacak halde vatandaşlar üstünde sindirmeye yönelik baskı ortamı yaratmak istiyor. Asıl tahminen de üzerinde durmamız gereken problem bu.”
Basın kartlarında da tartışmalı düzenleme
Teklifin kritik bir başka unsuru, basın kartlarına ait.
Buna nazaran basın kartı almak için Terörle Uğraş Kanunu ve Terörizmin Finansmanı Hakkında Kanun kapsamında karar giymemiş olma koşulu da getiriliyor.
Teklif yasalaşırsa, bu kapsamda basın kartı iptal edilen muhabir, iptal tarihinden itibaren 1 yıl boyunca basın kartı alamayacak. Basın ahlak asıllarına alışılmamış davranışları gerekçesiyle kartı iptal edilen muhabire ise iptal tarihinin üzerinden 5 yıl geçmedikçe yeni kart düzenlenmeyecek.
Basın örgütleri iktidarı basın kartlarında keyfi uygulamalar yaptığı gerekçesiyle uzun müddettir eleştiriyordu.
Teklifin içindeki tüm bu olumsuz ögelere basın örgütlerinden reaksiyon geliyor ve geri çekilmesi davetinde bulunuluyor.
Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS), Gazeteciler Cemiyeti, Basın Kurulu, Çağdaş Gazeteciler Cemiyeti ve Milletlerarası Basın Enstitüsü, Haber-Sen üzere çok sayıda basın örgütü yaptığı yazılı açıklamadaCumhuriyet tarihinin en ağır sansür ve oto sansür sistemlerinden birinin hazırlandığını vurguluyor.