Olağanüstü periyotlarda birikerek gelen problemler daha da büyür. Fevkalâde devirlerin fevkalâde meseleleri fevkalâde tahlilleri gündeme getiriyor.
Son devirde dünyada yaşanan olaylar ile ilgili bir yazıya Karl Marx’ın Komünist Manifestosu’nun girişindeki “Avrupa’da komünizm hayaleti dolaşıyor”dan yola çıkarak “Dünyada dolaşan bir hayalet: Kamulaştırma” başlığı konulmuştu. Kamuculuk hayalet değil, günümüzün gerçeği, içine girilen, pandemi ile daha da hızlanan yeni dünya sistemi sürecinin bir olgusudur ve dünya genelinde yükseliyor.
İNGİLTERE ÖRNEĞİ
Yükselen kamuculuk dünyanın birçok ülkesinde neoliberal tahribata karşı bir tahlil olarak gündemdedir. O denli ki neoliberalizmin merkezi İngiltere’de evvel Galler, daha sonra da İskoçya demiryolları işletmelerinin kamulaştırılması kararı alındı. Bunu Manchester’da özelleştirilen şehiriçi otobüs işletmesinin kamulaştırılacağı kararı izledi.
Hollanda merkezli bir araştırma ve niyet kuruluşu olan Transnational Institute’un bilgilerine nazaran 2000–2019 ortasında 58 farklı ülkede 2 bin 400 kent çeşitli hizmetleri kamulaştırdı.
İspanya bu periyotta sıhhat, güç, eğitim üzere çeşitli kesimlerde 105 tekrar belediyeleştirme gerçekleştirilmiş. Bu sayı Almanya’da 255, ABD’de 81, Fransa’da ise 150’nin üzerinde. Araştırmaya nazaran Avustralya dışında tüm kıtalarda su yine kamulaştırılıyor.
TÜRKİYE’DEKİ DURUM
Dünya genelinde yükselen eğilim Türkiye’de de yaşanıyor.
Kamuculuk 1945-80 ortasında altın çağını yaşadı. 1960’ta kalkınma plancılığının benimsenmesi güçlü bir kamucu anlayışın geliştirilmesini sağladı. 1970’lerde dünya genelinde olduğu üzere Türkiye’de de maden, petrol, toprak ıslahatı başlıkları altında devletleştirme ve kamulaştırma ile ilgili bir dizi düzenleme yapıldı, TBMM’de kamuculuk ile ilgili çok sayıda yasa çıkarıldı.
Ama bu alandaki düzenlemeler, özelleştirme rüzgârının estiği 1980’lerde bu ideolojinin Türkiye’deki temsilcisi Turgut Özal devrinde peş peşe değiştirildi, bu yasa ve düzenlemelerle oluşturulan yapılar dağıtıldı üniteler özelleştirildi.
SÜREÇ BİLAKİS DÖNÜYOR
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 3 Mart 2021’de “Kamu İktisadi Teşebbüslerini gerekiyorsa yine yapılandıracağız” dedi.
Eski ismiyle Et Balık Kurumu yeni ismiyle Et Süt Kurumu güçlendirilerek tekrar hizmete sokuldu. Eski tanzim satışlara emsal satışların yapılması için Tarım Satış Kooperatifi ismiyle 1000 market açıldı.
Bunlar Almanya, İngiltere ve öteki ülkelerdeki iktidarlar üzere Türkiye’de de AKP’nin tercih ettiği sistemler değil, içine girilen yeni dünya nizamı sürecinin kaçınılmaz sonucudur, ömrün gerçeğidir.
“KAMUSAL İNSAN”
Konunun öbür bir noktasına dikkat çekmek istiyoruz.
Pandemi üzere olaylarda kamuculuk açısından devletin ehemmiyeti görüldü. Birebir formda su ve şehiriçi ulaşım örneğinde görüldüğü üzere kamuculuk konusunda mahallî idarelerin de değerli bir yeri var.
Eğitim, sıhhat ve güvenliğin özelleştirildiği, emeğin ve toprağın metalaştırıldığı bir devirde yapılan özelleştirmelerle birebir vakitte devletsizleşen bir toplum oluşturulması amaçlandı. Mevzuya bir de bu açıdan bakmak gerekir.
Son kelam: Kamuculuğun olmazsa olmazı “kamusal insan”dır.
KAMU AKSİLİĞİ TUTMADI
Kamulaştırma ve devletleştirmeler 1960’ların ortasında dünyada doruğa ulaştı. 1974 yılında Birleşmiş Milletler Devletlerin Ekonomik Hakları ve Misyonları Mukavelesi ile devletlerin kendi topraklarında faaliyet yürüten yabancı yatırımları düzenleme, denetleme yetkileri kapsamında ulusallaştırma ve kamulaştırma hakları tanındı. 1980’lerde aksine çevrilen bu süreç, ideologları ve siyasal gücü elinde bulunduranların bütün uğraşına karşın tutmadı, kamuculuk aykırısı siyaset ve uygulamalar başarısız olduğu için kamuculuk tekrar yükseliyor.