22 yaşındaki Mahsa Amini, başörtüsünü yanlış taktığı gerekçesiyle 16 Eylül’de İran’da ahlak polisi tarafından öldürüldü. Amini’nin vefatı ülke çapında İranlı bayanların “eşit haklar” için önderlik ettiği tarihi protestoları ateşledi. Protestoların gerek güvenliği gerekse rejimi nasıl etkileyeceği ise sonuca varamamış bir gündem konusu. Cumhuriyet, İran’da yaşanan olayların yansımalarını ve akıbetini İran Araştırmaları Merkezi’nden kıdemli uzman Bilgehan Alagöz, İranlı sanatçı Yasmin Golshani ve Azerbaycan’da uzun yıllar misyon yapmış ve bölgeye hâkim emekli Tümgeneral Ömer Bayraklı ile ilahiyatçı ve felsefeci Prof. Dr. Şahin Filiz’e sordu.
KADIN ÇABASINA GÖLGE
Protestoların çıkış noktasının çok haklı bir münasebete dayandığına dikkat çeken Alagöz, “Eylemlerin gidişatında ülke içinde önemli bir iktidar gayretinin yansımalarını görüyoruz. Ülke içindeki ayrılıkçı kümelerin bundan istifade ederek kendine alan açtığı gerçeği var. Bu İran açısından bir güvenlik telaşı yaratıyor ve bayanların haklı uğraşında gölge düşüren bir husus haline geliyor” dedi.
SEMBOLİK YAPTIRIMLAR
Golshani, vakitle tamamlanacak olan “Kadın, Ömür, Özgürlük” isimli çalışma serisinde, dünyanın dört bir yanından yaklaşık yüz efsanevi bayanın milliyetlerini belirtmeden isimlerini ve anılarını tekrar canlandırmak istiyor. “Küresel empati ve dayanışma” ismi altında çalışmasına başlayan Golshani, ömürleri ve çalışma biçimleriyle birçok bayana rol model olmuş isimleri seçtiğini belirterek “Şimdi ortamızda olsalardı, elbet bu ihtilali desteklerlerdi” dedi. Eski bir İran geleneği olan ve bin yılı aşkın bir müddet evvel Pers hükümdarlarının destan kitabı Şehname’de bahsedilen bayanların saçının kesilmesi, bugün İran bayanlarıyla dayanışmanın bir simgesi haline geldi. Golshani çalışmasını, el üretimi kolaj biçiminde saçlarını kesen elleri, konut tipi bir yazıcıyla bastırıp portrelerle birleştiriyor.
KADIN, HAYAT, ÖZGÜRLÜK
1967’de Hamburg’da doğan Yasmin Golshani, İran’da büyümüş, Tahran’daki Al-Zahra Üniversitesi’nde ve Paris’te Sorbonne Üniversitesi’nde fotoğraf ve görsel sanatlar okumuş bir sanatçı. 1996’da İran’dan Fransa’ya eğitim için giden Golshani, 2008 yılına kadar her yıl İran’a dönmüş lakin ülkedeki riskler nedeniyle Çek Cumhuriyeti’nde kalmaya karar vermiş. Golshani, çalışmalarımın ana temasının bayanların ferdî kimliklerini kaybetmeleriyle ilgili olduğunu anlatarak “Kartonpiyer tekniğiyle otosansür, savaş ve boğulma temaları üzerine çalıştım. Bugüne kadar geçen 26 yılda yapıtlarım, ülkemin yakın tarihine tanıklık etmiştir” dedi. Golshani, “Genç İranlıların çoğunluğunun laik olduğu ve dinin siyasetten ayrılması konusunda hemfikir olduğunu görüyoruz. Siyasal İslam İran’da başlayıp Ortadoğu’ya yayıldı lakin yakında İran’da ve akabinde tüm Ortadoğu’da sona erecek” diye konuştu.
Yasmin Golshani
“SANATÇILAR DUYARSIZDI”
20 yılı aşkın müddettir İranlı sanatkarların duyarsızlığından daima muzdarip olduğunu ve kendini adamış sanatkarların sayısının çok az olduğuna dikkat çeken Golshani, “Şimdi, İran’da protestoların başlamasıyla, sanatkarlar gayretin ön saflarında yer alıyor ve inanılmaz yaratıcılıkla memleketler arası dayanışmayı bilgilendirmeye ve yaratmaya çalışıyorlar. İran’da internetin daima kesilmesine karşın dünyanın her yerindeki yayın çalışmalarının büyük yardımı oldu” tabirlerini kullandı. Golshani, Ülke içindeki sanatkarlar birçok riskle karşı karşıya. Rejimin gayesi, halk ortasında kaygı yaratmak ve seslerini susturmaktır. Ancak bir yandan da rejim halkın öfkesinden korktuğu için bunu yapamıyorlar. Gelecek, daha güzel bir ömrü hak eden İran gençliğine ve İran halkına aittir” dedi.
MOLLANIN “ACİZ DURUMU”
Protestoların başını çekenlerin bayanlar olduğunu ve sonraları şovların bütün İran’a yayıldığına dikkat çeken emekli Tümgeneral Ömer Bayraklı, “Kolluk kuvvetlerinin orantısız güç kullanması her geçen gün olaylarda ömrünü yitirenlerin sayısının arttığını gösteriyor. İdare kaos ortamına asla müsaade edilmeyeceğini belirtmesi ortalığı daha da geriyor. İran içerisindeki etnik yapı incelendiğinde gerek siyasi gerekse ekonomik açıdan yaklaşık her 10 yılda bir bu çeşit protesto hadiseleriyle karşılaşıldığı biliyoruz” dedi.
Ömer Bayraklı
Yaşananların orantısız güç kullanımı açısından Türkiye’deki “Gezi Olayları” ile benzerliğine dikkat çeken Bayraklı, “Anayasal bir hak olan bir protesto gösterisini ülke bekası ismi altında koskoca paranteze alarak orantısız güç sergilenmesi devletin de aciz durumunu ortaya koymaktadır. Acemice davranışlar dış güç diye isimlendirilen ülkelerin ekmeğine yağ sürmektedir. Bu da kabul edilemez bir acemiliktir” diye konuştu.
Bayraklı ayıca protestoların uzun müddette bir iç isyana dönüşmesinin uzak bir ihtimal olduğunu lakin gerçekleşmesi halinde Türkiye için en büyük tehlikenin yasal olmayan göç ve sığınmacıların Türkiye istikametine yanlışsız gelişleri olacağını söyledi.
YENİ İDAM KARARI
TARİKATLARIN FONU BİTECEK
Siyasal İslamcılığın Türkiye üzerindeki tesirini anlatan Prof. Dr. Şahin Filiz, “Siyasal İslamcılar, demokrasiyi, barışı ve insan haklarını araçsallaştırarak ortaya çıktı. Ortadoğu’daki halklar da bunun farkına vardılar. Lakin ne yazık ki çok büyük bedeller ödediler ve hâlâ ödemeye devam ediyorlar” dedi. Siyasal İslamcılığın bütün kutsalları zorbalık için kullandığının altını çizen Filiz, “Özellikle İran’da zorba bir idare formu ve hayat şekli dayatarak nasıl bir diktatörlük kurduklarını gösterdiler. Türkiye’de İslamcılığın İran’dan yayılmasına yönelik bir dehşet vardı. Fakat İslamcılık, Türk halkı seviyesinde bitmiştir. Bundan sonra da ayağa kalkamaz. İran’dan gelmesi de mümkün değildir” diye konuştu.
Şahin Filiz
Türk halkının siyasal İslamın iç yüzünü kesin olarak anladığını vurgulayan Filiz, “Atatürk Türkiye’sinin getirmiş olduğu laiklik kültürü ile Türk halkının çok büyük bedeller ödemeden bunun farkına vardığını görüyoruz. Ama emperyalist ülkeler Ortadoğu ve Türkiye’de siyasal İslamcılığın bitmesinden tasa ediyorlar. Bunun için de tarikat ve cemaatlari direkt ya da dolaylı olarak fonluyorlar. Şu anda Türkiye’deki dinci yapılanmanın ardında halklar yok yalnızca emperyalist kuruluşların sağladığı bir yapay güç var. Bu fonlamaların bitmesiyle de ortadan yok olacaklar” tabirlerini kullandı.