“İki Mustafa Kemal vardır” demişti ulu başkan: “Biri ben, et ve kemik süreksiz Mustafa Kemal. İkinci Mustafa Kemal, onu ‘ben’ sözüyle ifade edemem; o, ben değil, bizdir! O, memleketin her köşesinde yeni fikir, büyük dava için uğraşan aydın ve savaşçı bir topluluktur.”
Onun “naçiz bedeninin toprak olmasının” 84. yıldönümünde, en büyük yapıtım dediği Cumhuriyetin “ilelebet payidar” olması, onu anlamak ve fikirlerine sahip çıkmakla mümkün. Zira “büyük ölülere matem gerekmez, fikirlerine bağlılık gerekir.”
CUMHURİYETÇİLİK
DOÇ. DR. REZZAN ÜNALP
“Atatürk önderliğini; ulusal bir toplum anlayışı, anavatan, ulusal egemenlik ve bağımsız devlet temaları ile saptadı” diyen Doç. Dr. Rezzan Ünalp, ulu başkanın Cumhuriyeti ulusal egemenlik kavramına dayanarak demokrasi temeline oturtmayı amaçladığını söyledi.
Cumhuriyeti yalnızca yönetenlerin seçimle belirlendiği bir devlet biçimi, rejim olarak algılamanın yanlış olacağına da dikkat çeken Ünalp, “Cumhuriyetin, eşitliğe dayalı bir idare biçimi olan demokrasinin ön şartı olduğunu söyleyebiliriz. Türkiye için de demokrasiyi yaratan Cumhuriyet olmuştur. Bu nedenle Cumhuriyetçilik; ulusal egemenliğin asla kimseye emanet edilemeyeceğini, devredilemeyeceğini ve vazgeçilemeyeceğini öngörür. Bu nedenle bir ulusu oluşturan bireylerin siyasi ve toplumsal eğitiminde, vatan sevgisinde noksan varsa o denli bir ulusun egemenliğini gerektiği derecede kuvvetle elinde tutamayacağı katidir. Bu bakımdan ulusal egemenliği yaşatmada vatandaşların gerekli nitelikte yetiştirilmesi ehemmiyet taşır” dedi.
“Tarih bize, yurttaş olma şuuru ile demokrasiye hakikat ilerleyiş ortasında da asıllı bir ilişki bulunduğunu gösterir” diyen Ünalp, “Türk kimliği ile ayakta kalabilen Türk ulusu, siyasal bir örgütlenmeye giderken Türkiye Cumhuriyeti Devleti ismini aldı” tabirlerini kullandı.
MİLLİYETÇİLİK
PROF. DR. HAKKI UYAR
Atatürk’ün milliyetçilik anlayışının iki değerli temele dayandığına dikkat çeken Prof. Dr. Hakkı Uyar, bu iki desteğin tam bağımsızlık ve çağdaşlık olduğunu söyledi. “O, Milliyetçiliği bir kültür, bir uygarlık savaşı olarak görmekteydi. Ümmetten millet, kul ve tebaadan birey ve vatandaş yaratmanın peşindeydi” diyen Uyar, Milliyetçiliği laik bir kimliğe büründürmek, ümmet şuurundan toplumu arındırmanın uğraşındaydı. Milliyetçilik anlayışı Alman tipi bir milliyetçilik (ırkçı) değildi. Fransız tipi bir milliyetçilik (kültür) idi” dedi. Uyar, Atatürk’ün ulusal Türk kimliğine bakışını şöyle açıkladı:
“1924 Anayasası ve bu anayasa üzerine yapılan tartışmalar Türkiye Cumhuriyeti’nin demokratik temeller üzerine kurulduğunu açık bir biçimde göstermektedir. Aslında Türklük kavramına yüklenilen içeriğin 1876 Anayasası’nda tanımlanan Osmanlılık kavramından (madde 8) farklı olmadığı dikkat caziptir. Gerçekten sonraki yıllarda da Atatürk’ün yaptığı iki tarif, resmi milliyetçiliğin etnik ve dinî kimliğe dayanmadığının açık bir göstergesidir.
1925’te ‘Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran Türkiye halkına Türk milleti denir’ tarifi ile 1930’daki ‘Millet, lisan, kültür ve dava birliği ile birbirine bağlı vatandaşların oluşturduğu siyasal ve toplumsal bir topluluktur’ tarifi bu anayasal ve tarihi art planın eseridir.”
HALKÇILIK
DOÇ. DR. MEHMET EMİN ELMACI
Atatürk için ulus egemenliği kadar değerli olan kavramlardan birisinin de Halkçılık olduğunu söyleyen Doç. Dr. Mehmet Emin Elmacı, Atatürk’ün en başından beri başında bu fikri uygulamaya başladığını, TBMM’nin açılışından beş ay sonra Meclis’e sunduğu bir programın isminin da bu nedenle “Halkçılık” olduğunu söyledi. “Halkçılık; halkın refahının düşünülmesi, eşitliğinin sağlanmasıydı” diyen Elmacı, periyodun kurallarını ve halkçı uygulamaları şöyle özetledi: “Halk din temelli millet sistemi ile ayrışmış ve büyük bir ötekileşme yaşanmaktaydı. Birtakım meslekler daha imtiyazlıydı ve kimi lakaplar sayesinde beşerler sınıflandırılıp, birbirlerinin haklarını ve ekonomik durumlarını göz arkası edip, çağdaş millet sistemindeki dayanışmacılıktan uzak bir durumda hayatlarına birbirilerinden habersiz devam etmekteydiler. Köylü üzerinde hiç kimsede olmayan ağır bir ‘aşar vergisi’ vardı. Bayanlar erkeklerle hukuken ve toplumsal manada eşit değildi.
Bu nedenle; Aşar vergisi kaldırılarak eşitlik için adım atıldı. Herkesin birebir ulusal müfredat ile eğitim öğretim görmesi sağlandı. İnsanları sınıflandıran ve imtiyazlı hale getiren lakaplar kaldırıldı. Bayan erkek eşitsizliği giderildi. Halkçılık herkesin eşit olması, devletin halka dayanmasıydı. İdarenin bir aile ya da bir bireye değil direkt halka ilişkin olmasıydı.”
DEVLETÇİLİK
PROF. DR. DURAN BÜLBÜL
Azgelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde “devlet öncülüğünde planlı sanayileşme” uygulamasının birinci kez Atatürk Türkiyesi’nde gerçekleştiğine dikkat çeken Prof. Dr. Duran Bülbül, “Bu planlama ile Türkiye’de gereksinim duyulan temel sanayi mallarını kamu teşebbüsleri aracılığıyla üretmek temel maksat olmuş, plan hazırlandığında ise dış kaynak öngörülmeyerek plan öz kaynaklarla yürütülmüştür” dedi.
Benimsenen devletçilik prensibinin özgünlüğünü vurgulayan Bülbül, “Atatürk iktisat ekollerinden ne liberalizme ne de sosyalizme bağlı kalmamış, kendine has üçüncü bir yol oluşturmuştur” sözlerini kullandı. Bülbül, uygulanan özgün devletçilik modelini dört ana kümede toplamanın mümkün olduğunu belirtti:
1. Türk Lirası’nın kıymetini koruyan anti-enflasyonist para-kredi siyaseti.
2. Gerçek kamu kaynaklarına dayanan denk bütçe siyaseti.
3. Devalüasyonsuz dış ticaret siyaseti.
4. Ulusal kaynakların aktif kullanımını sağlayan planlı kalkınma siyaseti.”
DEVRİMCİLİK
DOÇ. DR. HALİL ÖZCAN
Atatürk prensiplerinin bütünleyici dört prensipte temellendiğini söyleyen Doç. Dr. Halil Özcan, bunların ulusal egemenlik, tam bağımsızlık, ulusal birlik ve bütünlük ile dinamik ülkü olduğunu belirtti. “Kemalizm, akıl ve bilim rehberliğinde bütünleyici dört temel prensip temelinde; altı prensibiyle Türk milletini dinamik ve devrimci ülküsüne ulaşmayı hedefler” diyen Özcan, “Akıl, bilim ve dinamik ülkü amacını ortaya koymak daima olarak devrimciliği gerekli kıldığı için Kemalizm, geçmişin bekçiliği ve kalıplaşmış inanç sistemi yerine değişen şartlarda daima, akılcı yenilenmeyi zarurî kılar” sözlerini kullandı.
Bu kapsamda “yeniliklerin akılcı ve kalıcı olabilmesi için de Türk milletini geri bırakmış kurumları ortadan kaldırılması gerekliliğini” vurgulayan Özcan, “Bu manada devrimcilik, yenilik yapmak kadar yeniliklere pürüz olanları ortadan kaldırmak yükümlülüğü ile de karşı karşıyadır. Fakat Türk ihtilalinin özelliği kurtuluş ve kuruluşun bütünleyici unsurlar temelinde hukuk temelinde dünyanın en kansız ve sancısız ihtilal olma özelliğini taşımasıdır” diye konuştu.
LAİKLİK
DR. ÇİĞDEM BAYRAKTAR ÖRS
Mustafa Kemal Atatürk’ün laik bir idare aygıtı biçimlendirirken yöneldiği temel maksadın; din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması, özgür benliklerin inançlarının ve hissedişlerinin ise kurumlardan, dayatmalardan, ayrıcalıklardan yalıtılarak büsbütün şahıslara bırakılması olduğuna değinen Çiğdem Bayraktar Örs, “Tam da bu gayeye yönelmiş, bireylere din ve vicdan özgürlüklerini yönetme hakkı ve ayrıcalığı tanımıştır. Laiklik, özellikle son yıllarda aktarıldığı üzere bireyleri zorlayıcı değil, tam bilakis; bireylere rastgele bir inanç ya da inisiyatif seçme konusunda haklar tanıyan, benlikleri özgürleştirici, şahısları siyasi gündemin kurmacasından yalıtan bir prensip olarak Cumhuriyet rejiminin ayrılmaz bir kesimi haline gelmiştir” tabirlerini kullandı. Bayraktar, laiklik prensibinin ehemmiyetini şu sözlerle tanımladı:
“Devletleri yönetenlerin yani iktidar erklerinin insanların maneviyatını sömürememesi, kullanmaması için laiklik vurgusu son derece pahalıdır. Din ve vicdan özgürlüğünün hiçbir surette hiçbir siyasi parti ya da kimlik tarafından aşındırılmaması için laiklik türel bir kalkan, bir miğferdir.
‘DENİZCİ DEVLET’
E. DENİZ K. ALBAY BORA SERDAR
Bugünlerde sıkça duyduğumuz “Mavi Vatan” anlayışının özünün Atatürk’ün “Denizciliği Türk’ün büyük ulusal ideali olarak düşünmeli ve onu en kısa vakitte başarmalıyız” kelamı olduğunu belirten emekli Deniz Albay Bora Serdar, bu kelamın deniz sevgisinden çok ulusal maksadın “denizci devlet” olarak belirlenmesi olduğunu belirtti. Atatürk’ün, karacı kültürü ile yetişmesine karşın denizciliği “milli ülkü” olarak hedeflemesi bir tercih değil, üç yanı denizlerle çevrili ülkemiz için bir zorunluluktu” dedi. “Abdülhamit devrinde Haliç’te çürümeye bırakılan donanmanın nelere mal olduğunu en âlâ tahlil edenlerden birisi oydu” diyen Serdar, süreci şöyle özetledi:
“Mesajlarını ‘Hamidiye’ gemisinden vermesi manalıydı. Bu anlayış MİLGEM’e (Milli Gemi) giden yolun taşlarını ördü. Denizlerin jeopolitik tesirini önemseyen Atatürk, gambot diplomasisini muvaffakiyetle kullanan sayılı başkanlardandı. Bilinmelidir ki her bir vatandaşın bu ideal etrafında buluşması ve uğraş göstermesi Cumhuriyet’e olan borcudur. Elimizi denizden çekmememiz gerekir.”