Getty Images Bugün Dünya’nın kuzeyinde “ateşten bir halka” gözükecek Tutulmalar göz kamaştırıcı astronomik olaylar ortasında yer alıyor ve dünyada milyonlarca kişinin ilgisini tıpkı anda gökyüzüne çeviriyor.
Ay ve Güneş tutulmalarını izlemek isteyen insanların yeni bir turizm alanı yaratmış olmasına şaşırmamalı.
Bugün Türkiye saatiyle 10.00 civarında Afrika, Asya ve Avrupa’da izlenebilen bir Modüllü Güneş Tutulması gerçekleşti.
Parçalı Güneş Tutulması, tutulma cinslerinden sadece biri.
Şili Özerk Üniversitesi Bilim İrtibatı Merkezi’nden astrofizikçi Juan Carlos Beamin, “Resimli Astronomi” isimli kitabında, “Genellikle iki tip tutulmadan bahsedilir: Ay Tutulması ve Güneş Tutulması. Lakin teknik olarak iki yıldızın dahil olduğu üçüncü bir tip daha vardır” diyor.
Tutulma tiplerini ve kendi içlerindeki çeşitlerini derledik:
GÜNEŞ TUTULMASI
Ay, Dünya etrafındaki hareketi sırasında Güneş ile gezegenimiz ortasında hareket ederken nadiren Güneş ışığını bloke ediyor ve Güneş Tutulması meydana geliyor.
Başka bir deyişle, Ay’ın gölgesi Dünya yüzeyine düşüyor.
Güneş Tutulmalarının da çeşitleri var ve tutulmalar Ay’ın ne kadarlık gölgesinin Dünya’ya düşeceğine nazaran farklılık gösteriyor.
BBCTAM GÜNEŞ TUTULMASI
Tam Güneş Tutulması sırasında Güneş, Dünya ve Ay o denli hizalanıyor ki, Ay gezegenimizin muhakkak kısımlarında Güneş ışığını büsbütün bloke ediyor ve kısa müddetliğine havanın kararmasına neden oluyor.
NASA’nın sözüyle, tam Güneş Tutulmalarını astronomik bir tesadüfe borçluyuz. Güneş Ay’dan 400 kat daha büyük ve birebir vakitte Dünya’ya 400 kat daha uzak.
NASA bu durumu şöyle açıklıyor:
“Buradaki geometri şunu söylüyor: Şayet kusursuz biçimde hizalanırlarsa, Dünya’nın muhakkak bölgelerinden bakıldığında Ay, Güneş’in yüzeyini büsbütün kapatıyor ve tam Güneş tutulması meydana geliyor.”
NASA Tam Güneş tutulmasında Ay, Dünya’ya ulaşan Güneş ışığını büsbütün kapatır. Dünya üzerinde sırf küçük bir kısımda Ay, Güneş ışığını büsbütün bloke ediyor. Tam tutulmanın görülebildiği noktaların dışında Güneş tutulması modüllü olarak görülebiliyor.
Tam tutulma görülen noktalardan uzaklaştıkça, Güneş’in daha küçük kısmının Ay tarafından örtüldüğü görülüyor.
Şilili astrofizikçi Juan Carlos Beamin, “Teoride, en uzun Güneş tutulması 7 dakika 32 saniye sürebilir” diyor.
Öte yandan bu gök olayı sanıldığı kadar “nadiren” gerçekleşmez: Her 18 ayda bir Güneş tutulması yaşanıyor.
Asıl ender olan, Tam Güneş Tutulması’nın tıpkı noktadan tekrar görülebilmesidir, ki bu her 375 senede bir gerçekleşiyor.
Bu yıl 4 Aralık’ta da Tam Güneş Tutulması yaşanacak lakin bunu büsbütün deneyimlemek için Antarktika’da olmanız gerekiyor.
HALKALI GÜNEŞ TUTULMASI
Getty Halkalı Güneş tutulmasında Ay Güneş’i tam olarak kapatamaz ve halka biçiminde ışık Dünya’ya ulaşır. Ay, Dünya’dan daha uzak olduğu vakitlerde daha “küçük” görünüyor ve bu pozisyonundayken Güneş ışığını tam olarak kapatamıyor.
Böyle vakitlerde Güneş’in etrafında bir halka görünümü oluyor ve ortasında Ay’ın silüeti görülebiliyor. Buna Halkalı Güneş Tutulması deniyor.
Tam Güneş Tutulması’nda olduğu üzere Halkalı Güneş Tutulması’nı da Dünya’da izleyebileceğiniz noktalar bir rota oluşturuyor.
BBCBugün Kanada’nın muhakkak kısımlarından, Grönland adasından ve Rusya’dan tam olarak görülen Halkalı Güneş Tutulması gerçekleşti.
NASA’ya nazaran bu tutulma, nadiren de olsa 10 dakikadan fazla izlenebilir fakat çoklukla 5-6 dakikadan fazla sürmez.
MELEZ GÜNEŞ TUTULMASI
Getty Images 2013’ün Kasım ayında, melez Güneş tutulmasının Kenya’daki görünümü. Şilili astrofizikçi Beamin, bu gök olayını şöyle açıklıyor:
“Ay, Güneş’i büsbütün kapatacak uzaklıktadır lakin tam tutulma olmadan evvel az da olsa Dünya’dan uzaklaşır ve Güneş’i kapatamaz ve yaşanan olay bir Halkalı Güneş Tutulması’na dönüşür.”
Tam zıddı de mümkün: Halkalı Tutulma olarak başlayan olay, Ay’ın Dünya’ya yaklaşmasıyla Tam Güneş Tutulması’na dönüşebilir.
Melez Tutulmalar tüm Güneş Tutulmaları içinde yüzde 4’ü oluşturur. NASA, son olarak 2013’te Melez Güneş Tutulması görüldüğünü, 20 Nisan 2023’te Endonezya, Avustralya ve Papua Yeni Gine’den izlenebilecek bir tane daha görülebileceğini söylüyor.
AY TUTULMASI
AFP 2010 yılında Ay tutulmasının farklı evreleri. Ay tutulması, Dünya’nın Güneş ile Ay ortasına girerek Ay’a düşen ışığı kestiğinde gerçekleşiyor.
Bir öteki deyişle, Ay Tutulması sırasında Dünya’nın gölgesini Ay üzerinde görebiliriz.
Güneş Tutulması’ndan bir farkı da şu: Güneş Tutulması’nın ne kadar görülebileceği, Dünya üzerindeki gözlemicinin pozisyonuna bağlı. Ay Tutulması’nda ise gezegenimizin neresinde olursanız olun, Ay gökyüzünde görülebildiği surece Ay Tutulmasını da izleyebilirsiniz.
Güneş Tutulması’nın derecesi de coğrafik pozisyona bağlı. Ay Tutulması’nda ise gözlemcinin coğrafik pozisyonu, tutulmanın derecesini belirlemiyor.
Ay Tutulmalarının da üç tipi var:
Tam Ay Tutulması (Kanlı Ay Tutulması)
Getty Images Tam Ay tutulması sırasında atmosferde filtrelenen ışıklar nedeniyle Ay kırmızı bir görünüm alır NASA’ya nazaran Tam Ay Tutulması sırasında, Ay ve Güneş, Dünya’nın tam karşıt taraflarında hizalanıyor.
NASA, “Ay bütünüyle Dünya’nın gölgesinde kalıyor olsa da, bir ölçü Güneş ışığı Ay’a ulaşır” diye ekliyor.
Ancak bu Güneş ışığı Dünya’nın atmosferinden geçerken, mavi ışığın büyük kısmı atmosfer tarafından filtreleniyor ve Ay kırmızı görünüyor. Bu nedenle bu olaya “Kanlı Ay Tutulması” da deniliyor.
BBCDünyamızın yarıçapı, Ay’ınkinin dört katı genişliğinde olduğu için, gölgesi de geniş ve tam Ay Tutulması 104 dakikaya kadar sürebilir.
26 Mayıs 2021’de Güney Amerika, Güneybatı Asya, Avustralya ve ABD’nin batısında kimi gözlemciler, bu gök olayına 14 dakika tanıklık etti.
Tutulma, Dünya’ya çok yakın bir noktada gerçekleştiğinden ‘Süper’, Mayıs ayında gerçekleştiği içinse “Çiçek” eki getirildi ve 26 Mayıs’ta yaşanacak tutulmaya bu nedenle “Süper Çiçek Kanlı Ay” ismi de verildi.
PARÇALI AY TUTULMASI
İsminden de anlaşılabileceği üzere, modüllü Ay Tutulması’nda Ay’ın sırf bir kısmı Dünya’nın gölgesinde kalıyor.
Tutulmanın derecesine nazaran, koyu kırmızı ve bazen de kömür grisi bir gölge görülebiliyor.
Bu renkler, gölgede kalan ve ışık alan bölgeler ortasındaki farklılıktan kaynaklanıyor.
BBCNASA’ya nazaran kesimli Ay Tutulması yılda iki kere gerçekleşiyor.
Bir sonraki modüllü Ay Tutulması 18-19 Kasım’da bekleniyor ve Kuzey-Güney Amerika’dan, Avustralya’dan ve Avrupa ile Asya’nın muhakkak kısımlarından izlenebilecek.
Getty Images Ay tutulmaları sırasında Dünya, Güneş ile Ay ortasında kalır ve Ay üzerinde Dünya’nın gölgesi oluşur. GÖLGELİ AY TUTULMASI
Bu olay, Ay Dünya’nın yarı gölgesinden geçerken gerçekleşir ve daha zayıf bir gölge oluşuyor.
Dolayısıyla bu tutulmalar daha az barizdir ve insan gözü tarafından çarçabuk algılanamıyor.
Bu nedenle bu tutulmalar ekseriyetle gök olayları takvimlerinde kendisine yer bulamıyor.
BBCYILDIZ TUTULMALARI
Tüm tutulmalar Güneş ve Ay ortasında gerçekleşmiyor. Uzaklardaki yıldızlar ortasında da tutulma olabiliyor.
Şilili astrofizikçi Juan Carlos Beamin, “Yıldızların yaklaşık yarısı, iki ya da daha çok yıldızla sistem halinde bulunur. Galaksimizde birçok yıldız, ortak bir kütle merkezi etrafında hareket halindedir ve bu hareketleri sırasında tutulmalar gerçekleşir” diyor.