Çağdaş Türk fotoğraf sanatında kendine özgü üslubu ile önemli bir yeri olan Mustafa Pilevneli’nin “Mavilerde 60 Yıl” isimli standı, 22 Eylül’de ziyarete açıldı. Biz de Mustafa Pilevneli’nin mavi seyahatindeki bu durağına konuk olduk. Pilevneli’nin bu mavi seyahatindeki yapı taşlarını, ilhamını, bundan sonraki çalışmalarını konuştuk.
“Mavilerde 60 Yıl” serginizdeki tablolara baktığımızda maviliğin tam içinde hissediyoruz kendimizi. Ancak ortada küçük küçük bozkır esintileri var. Bu bozkır esintileri bu maviliğin içine nereden sıkıştı?
Onlar günlük soluk almalar, değişmeler, farklı havalar, farklı rüzgârlar. Ben değişmeyi seviyorum. Başlangıçtan bugüne fotoğraflarıma baktığınız vakit farklı bir şey görürsünüz. Mavinin uzun yıllar valör olarak cihandaki etkisi değişik. Bütün renkleri seviyorum, renkler sevilmez mi? Lakin son 20-30 yıldır mavi ile daha içli dışlıyım. Beşerler daima beni mavi seyahat fotoğraflarımla tanır oldular. Zira 1969’da birinci kez ustam, canım Bedri Rahmi Eyüboğlu ve ailesiyle unutamadığım mavi seyahatin tesiri büyük bende.
Nasıldı o mavi seyahatler?
Mutluyduk, mavi yalnızca bizim için yeme içme değildi onun dışında tabiattı, arkeolojiydi, sanat tarihiydi, renkti, biçemdi, rüzgârlardı, sualtı florasıydı ve faunasıydı.
Neler yapıyordunuz?
Hepimiz bir şeylerle uğraşırdık. Ben teknenin en gerisinde küçücük bir yerde bir olta sandığının üzerinde, suluboyalar yapıyordum. O süreçte yüzün üzerinde fotoğraf yapmıştım ve onları birinci kere “Mavi Seyahat Günlüğü” ismiyle Taksim Sanat Galerisi’nde sergilemiştim. Hatta stant davetiyesine Bedri Rahmi benim için bir şiir yazmıştı.
Yalnızca fotoğraf ile ilgili değil, diğer disiplinlerde de üretimleriniz var.
Tabii vakit içinde birtakım değişiklikler oldu. Ben yalnızca fotoğrafta iki boyutlu işlerimin dışında üçüncü boyutta da işler yaptım. Seramik yaptım, başlangıçta bu seramikleri Anadolu kültüründen yola çıkarak yaptım. Sabahattin Eyüboğlu sanat tarihi hocamızdı. O bize bu işleri sevdiren kişiydi.
Size diğer kimler, neler ilham verdi?
Halikarnas Balıkçısı… Azra Erhat’ın mitoloji günlükleri… Ve alışılmış ki müzeler, Arkeoloji Müzesi Ankara’daki Etnografya Müzesi… O kadar güçlü bedeller karşısındaydım ki heyecanlanmamak imkânsızdı. Devlet Tatbiki Hoş Sanatlar Yüksekokulu’nun 1957’deki imtihanına girdim ve kazandım. Hiç unutmuyorum, okulun birinci açıldığı gün bir koridordan geçerken böyle iri yarı gözlüklü bir kişi torna tezgâhında gösteri yapıyordu, Hasan Usta’ydı. Seramiğin büyüsüne orada kapıldım. Ve benim bir öğrencim vardı felçliydi, ağzıyla fırçayı kullanıp fotoğraf yapardı, ona özel dersler verdim. Bu genç, özel bir bursla Meksika’ya gitti. Oradan gelirken bana bir Aztek figürü getirdi. O benim için inanılmaz bir çıkış noktası oldu. Sonra seramik yapmaya başladım ve Atilla Galatalı hocam oldu.
Çocukluğunuzdan, gazetemiz Cumhuriyet ile ilgili bir anınız var mı?
Evet. Ben Cumhuriyet’i 10 kuruşluk dönemlerinden beri alan biriyim. Çocukluğumun Cumhuriyeti’nde ikinci sayfada, salı günleri Bedri Rahmi’nin yazılarını okurdum ve yazıların içindeki tablolara bakardım. O vakit bilmiyorum Bedri Rahmi’yi ancak çağdaş bir üslup vardı orada dikkatimi çeken. Moderni de bilmiyorum fakat bir şey farklı gelmişti…
İnanılmaz bir yetenek, hissin birleşiminden çıkan bir şey üretiyorsunuz ve sizin o parçanız ülkenin ve dünyanın bir diğer yerinde birçok beşerle buluşuyor. Bu size nasıl hissettiriyor?
Olağanüstü bir keyif. Olağan gönül istiyor ki daha fazla yurtdışına stantlar yapalım lakin bu güç bir şey. Ben Amerika’da üç dört stant yaptım. İlki 1969-70’lerde Türk konutundaydı, sonraki süreçte tekrar bir iki sefer standım oldu. Onun dışında, Türkiye için yaptığım bir Atatürk Kitaplığı var ABD’de, Michigan Üniversitesi’nde. Hatta Japonya’da da oldu.
Hikâye Japonya’ya nasıl uzandı?
Japonya’daki Ertuğrul Müzesi’nin seramik ve vitraylarını arkadaşım, ustam Orhan Peker çizmişti ve ben onları realize ettim. Japonya’da götürdüm yerlerine koydum ve müzeyi düzenledim, Wakayama’da, Oşima Adası’nda. Mimarlçinde de oldukça fazla. Bu hususta şanslıyım. Çok düzgün mimarlarla projeler sonuçlandırdım. Bunların ortasında en ilginci İstanbul ve Çanakkale boğazlarındaki radar kuleleridir. Orada porselen ve camlarla yaptığım işler vardır.
Kent mimarisi konusunda, ülkemizdeki bu çarpıklık hakkında ne düşünüyorsunuz?
Son yıllarda bu kadar büyük binalar yapılıyor, devlet daireleri yapılıyor ama kimsenin, 80’lerdeki temposu, ruhu yok. Yapıyorlar ve bitiriyorlar. Halbuki bugün o binalarda, peyzajında sanat yapıtları olmalı. Bunu ben yıllarca savundum hâlâ da savunuyorum. Son vakitlerde gençler, bina fasadlarına büyük fotoğraflar yapıyorlar, bu sevindirici bir şey fakat gönül istiyor ki bunu devlet ve kuruluşlar, daha güçlü bir biçimde yapabilsin. Meksika’da yıllar önce Diego Rivera’ların, Siqueiros’un , Orosco’nun yapmış olduğu fotoğraflar var ve onlar badana fiyatına fotoğraf yapmışlar. Yani bu bir ideal aslında… Mesela 57-58ötürdüler.
İdealden bahsediyorsunuz. Toplumda eğitim sisteminden başlayarak o sanat ideasını, sanatı topluma ulaştırma gayesini son yıllarda göremiyoruz. Cumhuriyetin birinci yıllarında, topluma daha çok aktarılmak istenen en önemli şartlardan bir tanesiydi bu. Halkevlerinin, Köy Enstitülerinin ve sonrasında Devlet Tatbiki’nin yürüttüğü bir akımdı. Şu an sanat eğitimi konusunda ülkemizi nerede görüyorsunuz? Gençleri, çocukları bilhassa sanata alıştırmak, yetiştirmek için neler yapmalı?
İnanır mısınız, tek bir şey söyleyeceğim: Bendeki bu virüs, bu rahatsızlık Halkevleri ile başladı. Halkevlerini, Köy Enstitülerini kapatmasaydık, sanatta daha kıymet verecek nitelikte bireyler yetiştirseydik bugün farklı bir noktada olurduk. Bir kez Halkevleri, benim çocukluğumda, her şeyin olduğu farklı bir dünyaydı… O denli vakitler olmuştur ki çok şaşırmışımdır. Zira orada erkek ve bayan nü, heykeller yapılıyor çamurdan kalıplar alınıyor, öğretiliyor. Lakin bütün bu kapıları kapattık. Büyük zenginlik katılabilecekken tökezlendi ve yavaşlandı. Mesela ben sanat virüsünü ortaokul birinci sınıfta düzgünden uyguna kaptım. Zira o günkü hocam beni cesaretlendirdi, yüreklendirdi, yönlendirdi. Ben sınıfın gerisinde çizim objelerini göremediğim için daima öne gelirdim. Beni kaldırdı, yanına oturttu, fotoğrafımı orada çizdim. Dersten sonra beni yanına çağırdı ve “Haftaya ailenden müsaade al, seni bir yere götüreceğim” dedi. O gün buluştuk, Kabataş’a, Akademi’ye gitmişiz oysaki. Bu benim Akademi’ye birinci adımımdır. Orada gezerken bir şahısla karşılaştık, hocam elini öptürdü. O kişi İbrahim Çallı’ydı… O dönemin öğretmenleri de bir diğerdi.
Sizin daha önceki söyleşilerinizde babanızın öykü ve şiir kaleme aldığını söylemiştiniz. Oradan mı açıldı sanat omurunuzdaki yol?
İlkokulda, öğretmenimiz bizden bir şiir ezberlememizi istemişti. Ben de Nåzım Hikmet okumuştum. Olağan bilmiyorum yasaklı olduğunu. Öğretmenim bana “Bunu öteki bir yerde okuma” demişti. Nâzım, babamın tanıdığı, gördüğü, selamlaştığı biriydi. Bahariye’de birebir yerde oturuyorduk. Nâzım ülkeden ayrılırken, babamın nasıl ağladığını bilirim. Yıllar içerisinde çok özel şairlerim oldu natürel. Bunların başında Bedri Rahmi, İlhan Berk, Metin Eloğlu ve Edip Cansever geliyordu. Ben daima öğrencilerime bir şey söylemişimdir onu da belirtmeden edemeyeceğim. “Ne olur”, derdim, “Bir tabip, mimar arkadaşınız, sevgiliniz olsun, yalnızca burada renklerin içerisinde kalmayın öbür kulvarlara diğer yerlere gidin, oturun, yemek yapın bir çorba pişirmesini öğrenin.” Yani insan bunlarla zenginleşiyor. Bir röportajımda motamot şunları söyledim, ben kendimi bir taşa benzetiyorum böyle biçimsiz, karmakarışık, sivri köşeli bir taş. Marmaris’te, fırtınalı havalarda, deniz kenarında gelgitler olur. Çakıl taşları gürrr gelirler, gürrr sarfiyatlar ve döne döne döne o yamuk yumuk taş en sonunda yumurta üzere dümdüz olur. Daima Mevlana aklıma gelir: “Hamdım, piştim, yandım.”
Yakın vakitte görebileceğimiz kent mimarisiyle ilgili bir çalışmanız var mı?
Önemli bir merkezde büyük bir işle uğraşıyorum. İstanbul’da, İçerenköy metrosunda 150 metrekare seramik rölyef bir iş yapıyorum ve bu işi Bozüyük tesislerinde, fabrikada ateş hattında özel imalat olarak sürdürüyorum.