Türkland isimli oyunda sosyalist bir aileden gelen Dilşad’ın öyküsü ve mülteci olarak sığındıkları Almanya’da başlarından geçen olaylar anlatılıyor. Dilşad Budak Sarıoğlu’nun otobiyografik romanından uyarlanan Türkland, aslında çok kültürlü kimlik karmaşasının ortasında kendini bulma eforu veren bir bayanın kıssası. Teknik olarak hayli değişik bir üslupla seyirciyle buluşan oyun, Dilşad’ın çocukluk hikayesini pandomim, şiir ve dans ile harmanlayarak sanatseverlere aktarıyor. Oyunda sırf iki oyuncu rol alıyor. Oyunda Dilşad Budak Sarıoğlu’nun kıssası üzerinden Türk-Alman kimlik buhranı, göç üzere kavramlar aktarılırken, mültecilik, milliyetçilik ve ayrımcılık kavramları sorgulanıyor. Dilşad Budak Sarıoğlu’nun senaryosunu yazarak çevirdiği ve oyuncu olarak yer aldığı projenin direktörlüğünü İrem Aydın yaparken, başrollerinde ise Ilgıt Uçum sahneye çıkıyor.
POLİTİK SORUNLAR
“Bir okuma performansı” başlığıyla sahneye konan oyun Almanya’nın yanı sıra Türkiye’de çeşitli vilayetlerde ve en son geçtiğimiz Haziran ayında İzmir’de tiyatro meraklıları ile buluşmuştu. Türkland birebir vakitte Almanya’ya personel göçünün başlamasından bu yana Türk yüklü göçmenlerin ortaya koyduğu sanat akımının son yapıtları ortasında yer alıyor. Bu açıdan kıymetli bir ekolün temsilcisi olan oyun birebir vakitte geçmişte Türkiye’de yaşanan politik meselelere ve getirdiği toplumsal ıstıraplara da değinmeyi ihmal etmiyor. Oyun ana teması olan kimlik buhranını, “Ben nereliyim? Benim nereye ilişkin olduğuma kim karar veriyor? Üstüme yapışan bu kadar etiketin ortasında en yanlışsız tarifi nasıl bulacağım?” biçimindeki tesirli diyaloglarıyla izleyicisine yer yer mizahi bir üslupla, yer yer yürek yakan bir lisanla aktarıyor.
Tiyatro ile nasıl tanıştınız, mesleğinizden bahsedebilir misiniz?
1980 yılında İstanbul’da doğdum, 80 darbesi sonrasında yurtdışına kaçmış anne babamın yanına 1982’de getirildim ve Almanya’da büyüdüm. Düsseldorf Üniversitesi hukuk fakültesinden mezun oldum. 2011’de Türkiye’ye yerleştikten sonra, İstanbul ve Münih merkezli bir hukuk şirketinde CEO olarak çalıştım. Lakin ben dört yaşındayken birinci sahne tozumu yutup büyülenmiştim ve o vakit oyuncu olmaya karar vermiştim. İlerleyen yıllarda zihnim beni daha ‘mantıklı’ bir hayat yoluna hakikat çekmiş olsa da ben beni durmadan sanatın yoluna çağıran kalbimin sesini asla susturamadım. Esasen Almanya’da hobi gayeli oyunculuk eğitimi alarak tiyatro ve müzikallerde yer almıştım. Ama bu beni bir türlü tatmin etmiyordu, bu işi artık daha profesyonel bir yerde yapmak istiyordum. İleride Türkland’a dönüşeceğinden haberim olmayan bir kitap yazmaya başladım, buna paralel 2015’te Şahika Tekand Stüdyo Oyuncuları’nda eğitimimi tamamladım. Sanatsal çalışmalarımı finanse etmek için de uzun yıllar TV, radyo, haber portalları üzere Alman basının değişik mecralarında hür gazeteci ve prodüktör olarak çalıştım. Artık ise hayatıma müellif ve oyuncu olarak devam ediyorum ve kalbimin seçtiği yoldan tüm zorluklara karşın vazgeçmediğim için her gün şükrediyorum.
Oyuncu olmaya nasıl karar verdiniz?
Benim babam devrimci bir sendikacıydı, ailemizde birçok kişi üzere. 1980 darbesinden sonra polis amcam sendikacı Kenan Budak’ı öldürdü, bunun sonucunda ailem Türkiye’den kaçtı. Yurtdışına sığınan birçok devrimci o vakitler gayretin kaybedildiğiyle yüzleşmek istemedi ve askeri rejimi devirmek için birtakım faaliyetlere devam etti. Benim ailem de bu yanılgıyla Avrupa’da faal olan bir örgüte sığındı. Bu öykünün tahminen de tek hoş tarafı, bu örgütün çok başarılı bir tiyatrosunun olmasıydı. İşte ben o grubun sergilediği bir oyunda bir köylü bayanın kızı olarak yalnızca otuz saniyeliğine sahneden geçerken dört yaşındaydım. Sığınmacılar olarak içinde bulunduğumuz tüm o kaosun, anlamsızlığın içinde bana gerçek bir paha ürettiğimizi hissettiren o otuz saniyeydi. Ben ona hayatın bana uzattığı bir kol üzere tutundum ve tahminen de o şartlara bu sebeple dayanabildim.
Türkland projesi nasıl ortaya çıktı? Klasik bir tiyatro oyunu yerine farklı bir format deneme fikri aklınıza nereden geldi?
Aslında bu performansımızın direktörü İrem Aydın’ın fikriydi. İrem’le 2017 yılında tanıştığımızda kendisi Entropi Sahne’nin yardımcı genel sanat direktörüydü. Benim otobiyografik bir kitap yazdığımı öğrenince okumak istedi. İrem tiyatroda bir şenlik organize ediyordu ve benim metnim üzerinden de bir çalışma yapmamızı önerdi. Şenlikten sonra daha fazla vaktimiz olduğunda öykümü oyunlaştırmakta karar kıldık ve yalnızca o şenlik için okuma performansı olarak sahneleyelim dedik. Oyuncu Ilgıt Uçum da bize katıldı ve üçümüz haftalar süren bir çalışmayla metni uyarladık. Lakin Türkland bu haliyle o kadar ilgi gördü ki, oyunlaştırmak yerine okuma performansı olarak bırakmaya karar verdik. Ki esasen okuma performansları Avrupa’da bilinen bir çeşit. O vakitten beri hem İstanbul’un farklı sahnelerinde oynadık hem de Türkiye ve Almanya’da tekraren turne yaptık. Pandemide de Alman Büyükelçiliği’nin dayanağıyla dijital versiyonunu çektik ve online gösterimler yaptık.
Oyununuzda göç, kimlik, aidiyet üzere hala tartışılan kavramları irdeliyorsunuz. Bu mevzulara eğilmenizin özel bir sebebi var mı?
Bu bahisler Almanya’da yaşarken maruz kaldığımız ırkçılık ve dışlanmadan dolayı zati daima hayatımın gündemindeydi. İstanbul’da yaşamaya başladıktan sonra buradaki insanların biz gurbetçi Türkleri yalnızca başlarındaki önyargılar ve klişeler üzerinden değerlendirdiklerine tekraren şahit oldum. Neredeyse herkesin ailesinde Almanya’ya göç etmiş akrabaları olmasına karşın bizi ve ömür gerçeklerimizi aslında hiç tanımıyorlardı. Bunun bu türlü olduğunun Türkiye’ye taşınmadan evvel de farkındaydım aslında. Biz gurbetçilerde Almanya’da yaşamış olduğumuz aksilikleri Türkiye’nin telafi etmesine dair itiraf edilmemiş bir beklenti olabiliyor. Tatillerde gelip gidenler burada bu beklentinin karşılanmayacağını anlayacak kadar vakit geçirmedikleri için memleketlerini romantize edebiliyorlar. Ben buraya bu türlü bir beklentiyle gelmemiştim, münasebetiyle bu ülkenin beni yaralayamayacağını zannediyordum, fakat yanılmışım. Doğduğum ve yetişkin olarak geri döndüğüm bu ülkede ahenk meseleleri yaşadığımı fark ettim. Bu nasıl olabilirdi ki? Hayatım boyunca Türkiye’nin sosyolojik ve politik gelişmelerini çok yakından izlemiş, lisanını, kültürünü benimsemiştim. Pekala o vakit neden artık bu kadar yabancı hissediyordum burada? Bu sorularla birlikte bir anda o güne kadar içimde taşıdığımın farkında bile olmadığım bir öfke ile yüzleştim. Türk ve Alman toplumlarına karşı duyduğum bir öfkeydi bu. Bu öfkenin nereden geldiğinin peşini sürerken Türkland’ı yazmaya başladım. Yazdıkça hem kendimi daha uygun anlıyordum, hem de bilmeyenlere bizi anlatıyordum.
Oyununuza gelen reaksiyonlar nasıl?
İnsanlara ruhumun derinliklerine bakmaları için bir davetiyedir aslında Türkland. Biz grup olarak oyunu sergilemeye başladığımız günden beri çok hoş bir tecrübe yaşıyoruz. Seyircilerimiz davetimize icabet etmekle yetinmedi, birçoğunun kalplerine iade-i ziyaret gerçekleştirebildik. Her oyundan sonra onlarla yaptığımız sohbetlerde çok duygusal anlar yaşanıyor, beşerler tahminen o güne kadar pek kimseye anlatmadıkları tecrübelerini paylaşmaya başlıyorlar. En hoş tarafı ise, hayatında hiç göç etmemiş insanların da o anlarda birebir hislerden geçiyor olması.
İzleyiciye vermek istediğiniz ileti nedir?
Türkland aslında göç konusu örneğinde vakit ve coğrafya ötesi bir insanlık sıkıntısını anlatmaya çalışıyor. Ortada kalmışlığı, ilişkin olamamayı hiç deneyimlememiş bir insan var mıdır bu dünyada? Irk, mezhep, toplumsal statü, cinsel yönelim, politik görüş… Birbirimizi ötekileştirmek için o kadar çok mazeretimiz var ki, hiç kimse bir gün bir yerlerde ötekileştirilmekten kaçamıyor. Biz seyircilerimizle insanlığın bu ortak tecrübesinde buluşuyoruz işte.
Türkland dışında diğer projeleriniz var mı? Gelecekle ilgili planlarınız nelerdir?
İlgi gördüğü surece Türkland’ı sahnelemeye devam edeceğiz. Artık Almanya’da Hessen Eyaleti’nin eğitim bakanlığıyla bir projemiz başlıyor. Oyunu okullarda göstereceğiz. Ayrıyeten Türkland bir diziye dönüşecek, bu tarafta çalışmalarımız devam ediyor. Bunun yanı sıra grup arkadaşlarım Ilgıt Uçum ve Zeki Yalın Önal ile yeni bir oyun yazmaya başladık, onu yeni yıla yetiştirmek istiyoruz.
DİLŞAD BUDAK SARIOĞLU
İstanbul’da doğup Almanya’da büyüdü. Düsseldorf Heinrich-Heine Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. 2011 yılında Türkiye’ye yerleştikten sonra, İstanbul ve Münih merkezli bir hukuk şirketinde CEO olarak vazife yaptı. Almanya’da oyunculuk eğitimi alarak tiyatro ve müzikallerde sahne aldı. 2015’te Şahika Tekand Stüdyo Oyuncuları’nda sanatsal eğitimini tamamladı. Entropi Sahne’de otobiyografik romanı Türkland’ın sahne uyarlamasında yer aldı. Birebir grupla Almanya’dan Mehrtyrer Kollektiv işbirliğiyle sahneye konan Düğün isimli oyunda rol aldı. 2013 yılından beri oyunculuk, müelliflik, sunuculuk yapmakta ve Alman Televizyonu ile Alman Radyosu için özgür prodüktör olarak çalışmaktadır.