Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin üzerinden yüz günü aşkın bir vakit geçti. 80 yıldan beri birinci kez Avrupa’daki hükümran bir ulus devlet işgal ediliyor ve bu işgal tüm dünyada hissedilen izler bırakıyor.
Rusya’nın 24 Şubat’ta Ukrayna’yı işgali, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana Avrupa’daki en büyük ölçekli savaş olarak kayıtlara geçti.
Pek çokları için tahayyül etmesi güç olan bu savaşın beklenmeyen tesirleri global çapta hissedildi. Ukrayna savaşı dünyayı nasıl değiştirdi? 5 hususta inceledik.
Sığınmacı akını
Rusya saldırısından bu yana 6,8 milyon Ukraynalı ülkesini terk etti, en az 7,7 milyonu da ülke içinde yerinden edildi.
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (UNHCR) datalarına nazaran, birinci etapta komşu ülkelere kaçan 3 milyon kişi, sonrasında öteki ülkelere geçiş yaptı. Polonya’dan sonra, en çok Ukraynalı sığınmacı alan ülkeler 727 bin bireyle Almanya iken ve 348 bin şahısla Çekya. Savaştan kaçan yaklaşık 2 milyon Ukraynalının ise ülkesine geri döndüğü kaydedildi.
Ukraynalıların Avrupa Birliği’ne (AB) gelişi, hem büyük bir takviyesi harekete geçirdi hem de sistemlerinin zorlanmasına neden oldu. Yeni bir ülkeye yerleşen sığınmacılar, en azından bir müddet için, toplumsal güvenlik ağlarına bağlı durumda hayatlarını sürdürüyor.
Gıda krizi
Ukrayna değerli bir tahıl üreticisi ve dünyanın ayçiçek arzının yarısından fazlasının da üreticisi. ABD Tarım Bakanlığı bilgilerine nazaran, Ukrayna global mısır arzının yüzde 15’i ve buğday ticaretinin yüzde 10’undan sorumlu. Savaşın başlamasının akabinde Rusya’nın Ukrayna’nın Karadeniz limanlarına girişini engellemesiyle tahılların ihracatı durmuş durumda.
İhracatın engellenmesi en çok Mısır ve Hindistan üzere, Ukrayna’nın tahıl ve ayçiçek yağı ithalatına bağımlı olan ülkeleri etkiledi. Dalga tesiriyle de yayılmaya devam ediyor.
Bazı uzmanlar, savaşın iklim değişikliği nedeniyle oluşan sert hava şartları, pandemi nedeniyle gerçekleşen ekonomik krizle bir arada, global bir besin krizine neden olabileceği konusunda uyarıyor.
Geçtiğimiz Mayıs ayında Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu, açlık oranlarının global ölçekte yeni bir rekor yakaladığı konusunda uyarmış, on milyonlarca insanın savaş nedeniyle uzun vadeli kıtlık ile karşılaşabileceğini söylemişti. Mayıs ayında, 23 ülke besin ihracatını durdurmuş durumdaydı, bu da azalan besin güvenliğinin bir göstergesi olarak görülüyor.
Fotoğraf: Patrick Pleul/dpa/picture alliance
Enerji güvenliği
Rusya, dünya çapında en büyük doğal gaz ihracatçısı olma pozisyonunda. Birebir vakitte, en büyük ikinci ham petrol ve üçüncü en büyük kömür ihracatçısı. Savaş başlayana kadar, gazının dörtte üçü ve ham petrolünün neredeyse yarısı Avrupa’ya ihraç ediliyordu. 2020 yılında, AB’nin toplam güç tüketiminin çeyreğini Rus gazı, petrolü ve kömürü oluşturdu.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrasında AB, Rus gücüne bağımlılığını azaltma yollarını aramaya başladı. Avrupa Komsiyonu Lideri Ursula von der Leyen, Mart ayında “Bizi açıkça tehdit eden bir tedarikçiye güvenemeyiz” demişti. Kurul Mart ayında AB’nin 2030 yılına kadar Rus fosil yakıtlarını almayı bırakması niyetini açıklamış, Rusya’dan alınan gazın da üçte ikisinin bu yıl sonuna kadar kesilmesi planlarını belirtmişti.
Gaz stoğunu arttırmak, sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ithalatını, ABD üzere ülkelerden artırmak süreksiz önlemler ortasında bulunuyor. Kimi uzmanlar ise gaz kıtlığının ve rasyonlamanın (karne ile dağıtma uygulaması) imkan dahilinde olduğunu söylüyor.Pek çok kişi bu krizi AB’nin Rus gücüne bağımlılıktan kurtulmasının ve Birlik’in yenilenebilir güç ve güç verimliliğini artırarak gerçekleştirmeyi planladığı iklim muhafaza maksatlarının önünde bir fırsat olarak görüyor. Lakin bu amaçların ne kadar süratli gerçekleştirilebileceği konusunda birtakım sınırlamalar mevcut. Rus olmayan güç kaynaklarına olan talebin artması da, güç fiyatlarını artırmış durumda.
Fotoğraf: Sven Hoppe/dpa/picture alliance
Fiyat artışları ve enflasyon
Savaş başladığından bu yana yaşanan besin ve güç dertleri pek çok kişinimn hayatını büyük ölçüde değiştirdi: Fiyatlar arttı.
Bir şeyin arzı azaldıkça, pahası artar. Besin ve yakıt pahalılaştıkça, öteki eserler de pahalılaştı. Bilhassa besin fiyatları tırmanışta. BM Besin ve Tarım Örgütü’nün besin fiyatı endeksi (bir sepet besin eserinin aylık fiyat değişimlerini ölçer) Mart ayında en yüksek oranları gördü.
Enflasyon, yani fiyatlar arttıkça alım gücünün azalması ise iktisadın her boyutunu etkileyen anahtar kriterlerden.
Uluslararası Çalışma Örgütü’ne nazaran 2021 yılının Mart ayından bu yana, enflasyon iki kattan daha fazla yükseldi. Avrupa Bölgesi’nde enflasyon geçen ay yüzde 8,1’i gördü, yeni bir rekor kırıldı.
Enflasyonun düşük gelirli ülkeleri daha çok etkilemesi varsayım ediliyor. Memleketler arası Para Fonu’nun (IMF) endüstrileşmiş ülkeler için enflasyon iddiası yüzde 5,7 iken, gelişmekte olan ülkeler için yüzde 8,7.
Dünya çapında fiyat artışları protesto edildi, Sri LankaFotoğraf: Pradeep Dambarage/Zumapress/picture alliance
NATO’nun canlanması
Rusya’nın Ukrayna saldırısı jeopolitikada da izlerini bıraktı. Birtakım uzmanlar, Doğu’da Rusya ve Çin’in olduğu, Batı’da ABD ve AB’nin olduğu yeni bir Doğu ve Batı jeopolitik / ekonomik blok ayrımı bekliyor.
NATO, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra 1949 yılında, ABD, Kanada ve 10 AB ülkesini bir ortaya getirmek için kuruldu. Soğuk savaş eseri olan örgüt, Avrupa için demokrasi ve özgür piyasa şemsiyesi haline gelirken, 2004 yılında doğuya genişledi.
NATO’nun kolektif savunmayı düzenleyen 5. unsuru, bir üye ülkeye akın olması durumunda, başka üye ülkelere de saldırıldığı manasına geleceğini, askeri misillemenin bütün üye ülkeler tarafından üstlenileceğini söyler. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un 2019 yılında NATO için “beyin vefatının gerçekleştiğini” söylemesinin akabinde, Ukrayna savaşı’nın dünyanın en güçlü askeri ittifaklarından olan örgütü tekrar sahneye taşıdığı söyleniyor.
Putin’in Rusya için tasarladığı emperyalist projeden korkulması nedeniyle Finlandiya ve İsveç geçtiğimiz haftalarda, 70 yıllık tarafsızlığın akabinde ittifaka katılma niyetlerini belirtti.
Putin, NATO’yu Rusya’ya bir tehdit olarak görüyor ve ittifakın Ukrayna’yı kabul etmesi durumunda olacaklar konusunda ihtarlarda bulunmuştu. İttifakı eleştirenler ise doğu genişlemesinin provokasyon manasına geldiğini söylüyor.
NATO, Ukrayna’ya silah ve ekipman takviyesi sağlıyor. Hassas dansına devam ediyor. Kararlı duruyor lakin hafif adımlarla ilerliyor, Üçüncü Dünya Savaşı’nı tetiklemekten kaçınıyor.