Türkiye iktisadının en büyük sorunlarından biri olan enflasyon durdurulamıyor. Nisan’da yüzde 70’e dayanan yıllık tüketici enflasyonun Mayıs ayında da bu yükselişine devam etmesi bekleniyor. Devir dönem hükümet kanadından yapılan açıklamalarda ise enflasyonun süreksiz olduğu ve kısa müddette bu sorunun çözüleceği vurgulanıyor.
Türkiye’de enflasyonu kısa müddette düşürmenin pek mümkün olmadığını söyleyen İstanbul Bilgi Üniversitesi Finansal Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Ege Yazgan, “Kur şokları ve maliyet şoklarının yanında bir de enflasyon beklentileri çok berbat. Yani artık burada enflasyon daima olarak kendi kendini besleyen bir sürece girdi. Daima fiyatların artacağına dair bir beklenti var. Bu belirsizlik enflasyonun kısa süreçte düşürülmesi için bir engel” diyor.
İstanbul Bilgi Üniversitesi Finansal Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Ege YazganFotoğraf: privat
Maliyet artışlarının yanında güçlü iç talebin de enflasyonu arttırdığına değinen Yazgan, “Bu etkenler ortadan kalksa bile enflasyon bir müddet daha kendi kendini besleyecek bir noktada” tabirlerini kullanıyor.
Enflasyondaki yükseliş neden durdurulamıyor?
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
1990’lı yıllarında yaşanan enflasyonu örnek gösteren Yazgan, o devir çabucak hemen bütün eserlerdeki fiyat artışının birbirine paralel gittiğini artık ise fiyatlamalarda bir bozulma yaşandığını belirtiyor. Yazgan, yaşanan bu bozulmanın da enflasyonu düşürme noktasında bir zorluk olduğunun altını çiziyor.
Mayıs ayı enflasyon oranının 3 Haziran’da açıklanması bekleniyor Fotoğraf: Emre Eser/DW
Merkez Bankası’nın bağımsızlığına vurgu
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) bağımsız karar alamaması ve faizlerde yaşanan baskının enflasyondaki tırmanışa katkı yaptığını lisana getiren İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Birdal, bunun yanında global manada yaşanan maliyet artışlarının ve Rusya ile Ukrayna ortasındaki savaşın da Türkiye’yi değerli ölçüde etkilediğini anlatıyor.
Yurt dışında yüzde 10’lara ulaşan enflasyon istatistikleri rekor olarak nitelendirilirken Türkiye’nin tıpkı periyotta yüzde 70 enflasyon yaşadığını tabir eden Birdal, enflasyonunun düşürülmesi için atılması gereken adımı şöyle açıklıyor:
“Enflasyonun düşürülmesi için öncelikle Merkez Bankası’nın kurdaki sert hareketleri sonlandırabilecek bir hürlüğe kavuşması lazım. Şu ana kadar iktisat idaresinden gelen hiçbir atılım bu tarafta olmadı. Enflasyon bir defa yüzde 70’lere, yüzde 80’lere geldiği vakit artık bunu kolay kolay geriye getiremezsiniz. Zira tüm fiyatlar birbiri ile temaslı olarak hareket ediyor. Şu an gerçekleşen enflasyon kontratların yenilenme devirleri geldiğinde o mutabakatlara yansıyor. Kira kontratlarında bunu görüyoruz. Artık Temmuz ayından itibaren memur ve emekli maaşlarına artırım yapılacak. Bir defa geride bir enflasyon yarattığınız vakit bu birikerek önümüzdeki aylara yansıyor. Bir anda ‘kestik, bitirdik’ diyerek yok edemezsiniz. Tek tahlil enflasyon beklentisini ortadan kaldırmak.”
Ekonomist Tunca: Enflasyonda bir köpük yaratıldı
Enflasyonun kısa müddette düşmeyeceğinin altını çizen ekonomist Arda Tunca da bu noktada beklentilerin dengeli ve hakikat yönetilmediği görüşünde. Hükümetin telaffuzlarının ve bunların sonuçlarının altı ay önceye nazaran inanılmaz derecede çeliştiğini anlatan Tunca, şöyle devam ediyor:
“Enflasyondaki global tesirler sahiden bu periyotta çok güçlü oldu lakin Türkiye’nin bu manada kendi kendine yarattığı bir köpük var. Bu da yanlış siyasetler yüzünden oluyor. Maalesef bunun kısa vadede bir tahlili yok.”
Tunca’ya nazaran Merkez Bankası gerçek siyasetler uygularsa ve hükümet de bu tarafta adımları desteklerse enflasyonda bir mühlet sonra güzelleşme olabilir. Fakat Tunca bu ihtimalin çok güç olduğunu hükümetin mevcut siyasetlerinden vazgeçmeyeceğini lisana getiriyor.
Ekonomist Arda TuncaFotoğraf: Emre Eser/Privat
“Çok daha düşük bir enflasyon olabilirdi”
Tunca’ya nazaran geçmiş devirde uygulanan yanlış siyasetler yerine Merkez Bankası bağımsız bir formda hareket edebilseydi bugün Türkiye çok daha düşük bir enflasyon oranı ile karşı karşıya kalabilirdi. Tunca bunu, “Doğru siyasetler kararlı bir biçimde uygulansaydı Türkiye tahminen de yüzde 12, yüzde 13 üzere bir enflasyonu yaşayacaktı” kelamlarıyla söz ediyor.
Yazgan: Önemli siyaset yanlışları yapıldı
Çok önemli bir siyaset yanılgısıyla bu noktaya gelindiğini belirten Prof. Dr. Ege Yazgan, Eylül ayındaki faiz indirimlerini işaret ediyor. Türkiye’nin yanlış bir vakitte erken faiz indirimlerini uyguladığını söyleyen Yazgan bunun sonuçlarını şöyle özetliyor:
“Erken faiz indirimi, yaşanan güç, döviz ve öbür dış şoklarla birlikte bu enflasyon dinamiğini yarattı. Bu türlü bir ortamda faizin daima baskılanması bunun talep tarafından devamlı beslenen bir düzenek haline gelmesine neden oldu ve sonunda da enflasyonda bir atalet sorunu oluştu. Şayet bu faiz indirim sürecine Eylül’de değil de tahminen bir altı ay sonra başlasaydık bundan daha az sıkıntılı bir enflasyonla karşı karşıya kalacaktık. Elbette burada yalnızca faiz indirimlerini değerlendirmemek gerekiyor genel olarak para siyasetinin seyri de bu istikametteydi.”
Bu siyasetlerde ısrar edilmesinin enflasyon üzerinde olumsuz tesirleri sürdüreceğine değinen Yazgan, “Negatif gerçek faiz astronomik düzeylere gelmiş durumda. Bu iç talebi orantısız biçimde oynatarak hem enflasyona negatif tesir ediyor hem de başka tarafta mesken, araba üzere fiyatlarda önemli tesirler yaratıyor. Servetler el değiştiriyor. Bu siyasetten vazgeçmeden bu enflasyonu indirmek mümkün değil” diyor.
Enflasyon yıl sonunda düşer mi?
Yıl sonundaki baz tesirinin de artık bir değerinin kalmadığını anlatan Ege Yazgan, Aralık ayında enflasyonun kısmen düşeceğini lakin burada düşük denilen noktanın yüzde 60’lar olacağını belirtiyor.
Önümüzdeki süreçte aylık olarak yüzde beş ila yüzde yedi ortasında aylık enflasyon artışlarının beklendiğini anlatan Prof. Dr. Murat Birdal ise Türkiye’nin yıl sonuna gerçek üç haneli enflasyonu yaşayabileceğinin altını çiziyor. Alınan kısmi tedbirlerle yaz aylarında artışın biraz daha frenlenebileceğini, geçmişte de bunun örneklerinin yaşandığını söz eden Birdal, bu durumun yalnızca artış suratını yavaşlatabileceğini söylüyor.
Ekonomist Arda Tunca da aktüel olarak uygulanan siyasetlere bakıldığında enflasyonun önümüzdeki süreçte düşmesinin pek mümkün olmadığını tersine yıl sonuna yanlışsız giderek yükselen bir enflasyon grafiği ile karşı karşıya olunduğunu anlatıyor.
“Enflasyon canavarı yaratılıyor”
Prof. Dr. Murat Birdal, gelinen noktada atılan adımların aslında bir enflasyon canavarı yarattığı görüşünde. “Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) ve yeniden gündemde olan enflasyona endeksli finansal eserler hem bütçe açığını arttırıyor hem de dönüp enflasyonu daha çok tetikliyor” diyen Birdal, bu noktada iktisat idaresinin de gerçek ataklar yapamadığını hatta “Enflasyonun süreksiz olduğu” telaffuzuna önemli halde inandıklarını söylüyor.
Gelinen noktada bir halde fiyatlı çalışanların da desteklenmesi gerektiğini tabir eden Prof. Dr. Ege Yazgan da şunları söylüyor:
“Bu noktada aşikâr bölümlere fiyat artışı yapmamak da insafsızlık olur. Gelir dağımı artık önemli derece de bozuldu. Bu kısımların fiyatlarında artışa gitmek artık bir mecburilik. Başka taraftan da enflasyonla gerçek gayretin para siyaseti ile yapılacağını söylemek gerek. Kredi genişlemeleri de bu manada gerçek değil. Çünkü tahminen de bu ortamda batacak olan firmayı siz kredilerle yüzdürmüş oluyorsunuz. Bunun içinden çıkmak da sıkıntı.”
Kredilere bağımlılık yükseldi
Türkiye’nin 2017’den itibaren Kredi Garanti Fonu (KGF) uygulamaları ile daima olarak kredi hacmini genişlettiğini anlatan ekonomist Arda Tunca şöyle konuşuyor:
“Türkiye, şu an kredi düzeneği üzerine bir büyüme kıssası yazıyor. Piyasaya pompalanan krediler nedeniyle Türkiye’de çok sayıda firma ve vatandaş temel ekonomik nedenlerle ayakta kalmayı başaramadığı için bu kredilere bağımlı olmuş durumda. Lakin bu kredilerle ayakta kalabiliyorlar. İktisadın temel doğrularından çok uzak. Meğer Kasım ayında açıklanan Yeni İktisat Programı sonrasında yapılan açıklamalarda altı aylık müddet istenmiş ve bu altı ay sonunda kurun ve enflasyonun istenilen düzeye geleceği belirtilmişti. Şu an sonuç ortada. Devam eden süreçte de daha yüksek sonuçlar göreceğiz.”
“Hükümetin bu bahisteki hali çok net”
Hükümetin atacağı adımlarla faizi bir ölçü arttırarak bu gidişatın önüne geçebileceğini söyleyen Tunca, “Ancak burada da Merkez Bankası’nın bağımsızlığına vurgu yapan bir anlayış olmalı. Faizler birinci Para Siyaseti (PPK) toplantısında yüzde 20’ye çekilebilir. Daha sonra kararlı olarak enflasyonu düşürme noktasında öbür PPK toplantılarında da faiz artışına gidilirse işte o vakit bir değişim olabilir. Tahminen siyaset faizi ile enflasyon yüzde 35’lerde yüzde 40’larda birbirini yakalayabilir. Daha sonrasında da enflasyonla birlikte yanlışsız adımlarla faizler aşağı çekilebilir. Fakat şu an bu adımları beklemek çok yanlış zira Hükümet’in bu husustaki tutumu çok net” biçiminde konuşuyor.
Ekonomistlerin üzerinde durduğu en kıymetli bahis enflasyonun düşürülmesi için para siyasetinde şu an uygulanan yanlışların süratle terk edilmesi gerektiği. Buna nazaran Merkez Bankası’nın bağımsızlığı tekrar sağlanamazsa iktisattaki hasarları tamir etmek gitgide uzun bir vakit dilimine yayılabilir.